فضایل پیامبر اسلام (ص )در قرآن‏

فضایل پیامبر اعظم‏صلى الله علیه وآله در قرآن‏

مرکز فرهنگ و معارف قرآن‏

درآمد

گفتن و نوشتن درباره‏ى بزرگ‏ترین شخصیّت انسانى و آسمانى، حضرت ختمى مرتبت، محمّد مصطفى‏صلى الله علیه وآله کار آسانى نیست. ترسیم ابعاد گسترده‏ى شخصیّتى آن حضرت با واژگان، امرى دشوار و بلکه ناممکن است. آن حضرت در دورانى گام بر جهان هستى نهاد که قرآن کریم نام آن را جاهلیّت نهاده است. این نام‏گذارى نشان مى‏دهد که سراسر زندگى مردمان آن دوره را تاریکى نادانى فرا گرفته بوده است. عقاید آنان جز بر جهل، خرافه و اوهام بنیانى نداشته است. آوازه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله نه تنها پس از مبعوث شدن به رسالتى جهانى و جهانگیر شدن رسالتش، بلکه قرن‏ها پیش از گام نهادن بر گیتى بر سر زبان انبیا و پیروان راستین ادیان الهى بوده است. پیامبران بزرگى چون ابراهیم و عیسى علیهما السلام آمدنش را بشارت داده و دین‏داران و مظلومان، چشم انتظار ظهورش بودند. پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله مجمع فضایل و خصلت‏هاى نیکو بود. در عین عبادت و تهجّد و حمد و تسبیح به درگاه ذات احدیّت، اهل استغفار و توبه و انابه و تضرّع بود و با همه‏ى پاکى و تقوایى که داشت، اهل خوف از خدا بود. قاطعیّت و قدرت او همراه با توکّل بر خدا و جهاد و شجاعت او همراه با مدارا و مهربانى بود. تنها روایتگرى که به زیبایى و به صورت جامع، زوایاى مختلف آن شخصیّت الهى را به ما نشان داده، قرآن کریم است. زیباترین و جامع‏ترین توصیف قرآن مجید از آن دُردانه‏ى هستى و آخرین فرستاده‏ى الهى این آیه است: «اِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم». درود و صلوات بر آن سیّد کائنات و مفخر جهانیان که تنها او، آرى، فقط او شایسته‏ى چنین مدال افتخارى است ؛ همو که چون مهتاب در برابر پیروانش لطیف و مهربان بود و زحمت و رنج آنان بر او دشوار مى‏آمد.

نوشته‏ى پیش رو کوششى است در جهت شناساندن بخشى از سیماى شخصیّتى آن حضرت از زبان قرآن کریم. امید آن که با اقتدا به آن پیامبر عظیم‏الشّأن توفیق دستیابى به اخلاق حسنه نصیب گردد.

مجموعه‏ى آیات به ترتیب حروف الفباء در سه عنوان کلى: 1 - قرآن و فضایل نفسانى پیامبر اعظم (با 29 عنوان فرعى) ؛ 2 - قرآن و فضایل پیامبر اعظم در ارتباط با خدا (با 19 عنوان فرعى) ؛ 3 - قرآن و فضایل اجتماعى پیامبر اعظم (با 31 عنوان فرعى) سامان یافته است. ذیل هر عنوان فرعى نیز موضوعات مربوطه ذکر شده است. این موضوعات در تمام مقاله به صورت پى در پى شماره‏گذارى گردیده که به 449 موضوع بالغ مى‏شود. ذیل هر موضوع متن آیه یا آیات مربوطه آمده است که به دلیل طولانى بودن مقاله از آوردن ترجمه‏ى فارسى آیات خوددارى شده است.

قرآن و فضایل نفسانى پیامبر اعظم‏صلى الله علیه وآله‏

- اعتدال‏

1. ملزم بودن پیامبرصلى الله علیه وآله به رعایت میانه‏روى در تبلیغ دین و ارتباط با مردم:

خُذِ العَفوَ وأمُر بِالعُرفِ واَعرِض عَنِ الجهِلین.(1) اعراف (7) 199

2. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به اداى حقوق خویشاوندان و مسکینان و در راه ماندگان، با رعایت اعتدال و پرهیز از تبذیر:

وءاتِ ذَا القُربى‏ حَقَّهُ والمِسکینَ وابنَ السَّبیلِ ولا تُبَذِّر تَبذیرا * ولا تَجعَل یَدَکَ مَغلولَةً اِلى‏ عُنُقِکَ ولا تَبسُطها کُلَّ البَسطِ فَتَقعُدَ مَلومًا مَحسورا. 

اسراء (17) 26 و 29

- برترى‏

3. پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، برترین راسخان در علم:

... وما یَعلَمُ تَأویلَهُ اِلَّا اللَّهُ والرّ سِخونَ فِى العِلمِ یَقولونَ ءامَنّا بِهِ کُلٌّ مِن عِندِ رَبِّنا وما یَذَّکَّرُ اِلّا اُولوا الاَلبب.(2) آل‏عمران (3) 7

- برگزیدگى‏

4. محمّدصلى الله علیه وآله، شخصیّتى برگزیده از جانب خداوند:

... والَّذى اَوحَینا اِلَیکَ ... اللَّهُ یَجتَبى اِلَیهِ مَن یَشاءُ ... . شورى (42) 13

نیزر بعثت محمّدصلى الله علیه وآله و رسالت محمّدصلى الله علیه وآله‏

- بزرگوارى‏

5. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از کرامت طبع و بزرگوارى:

ما اَنتَ بِنِعمَةِ رَبِّکَ بِمَجنون * واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم.(3) قلم (68) 2 و 4

- بصیرت‏

6. برخودارى محمّدصلى الله علیه وآله از آگاهى و بصیرت:

قُل ... اِن اَتَّبِعُ اِلّا ما یوحى‏ اِلَىَّ قُل هَل یَستَوِى الاَعمى‏ والبَصیرُ ... .(4) انعام (6) 50

7. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از بصیرت، در فراخوانى مردم به توحید و نفى مظاهر شرک:

قُل هذِهِ سَبیلى اَدعوا اِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصیرَةٍ اَنا ومَنِ اتَّبَعَنى وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

- بلاغت‏

8. برخوردارى محمّدصلى الله علیه وآله، از بلاغت و رسایى در کلام:

... وقُل لَهُم فى اَنفُسِهِم قَولًا بَلیغا. نساء (4) 63

نیز¬ تبلیغ محمّدصلى الله علیه وآله‏

- پاکیزگى‏

9. دستور خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله درباره‏ى رعایت بهداشت و نظافت لباس:

وثیابَکَ فَطَهِّر.(5) مدّثر (74) 4

- تقوا

10. توصیه‏ى خدا به پیامبرصلى الله علیه وآله براى رعایت تقوا:

... قُل اِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الهُدى‏ واُمِرنا لِنُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین * واَن ... واتَّقوهُ ... . انعام (6) 71 و 72

یاَیُّهَا النَّبِىُّ اتَّقِ اللَّهَ ... . احزاب (33) 1

11. تثبیت روح تقوا در پیامبرصلى الله علیه وآله، بر اثر شایستگى وى براى آن:

... فَاَنزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلى‏ رَسولِهِ وعَلَى المُؤمِنینَ واَلزَمَهُم کَلِمَةَ التَّقوى‏ وکانوا اَحَقَّ بِها واَهلَها ... . فتح (48) 26

12. محمّدصلى الله علیه وآله، در شمار تقواپیشگان مورد حمایت خدا:

واصبِر وما صَبرُکَ اِلّا بِاللَّهِ ولا تَحزَن عَلَیهِم ولا تَکُ فى ضَیقٍ مِمّا یَمکُرون * اِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا والَّذینَ هُم مُحسِنون. نحل (16) 127 و 128

13. پیامبرصلى الله علیه وآله، داراى تقوا و توصیه‏کننده‏ى دیگران به تقوا:

واِذ تَقولُ لِلَّذى اَنعَمَ اللَّهُ عَلَیهِ ... واتَّقِ اللَّهَ ... . احزاب (33) 37

عَبدًا اِذا صَلّى‏ * اَو اَمَرَ بِالتَّقوى‏.(6) علق (96) 10 و 12

14. پیامبرصلى الله علیه وآله، مظهر تقواپیشگى:

... فَاصبِر اِنَّ العقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (11) 49

والَّذى جاءَ بِالصِّدقِ وصَدَّقَ بِهِ اُولکَ هُمُ المُتَّقون. زمر (39) 33

- تکامل‏

15. پیامبرصلى الله علیه وآله، انسانى تکامل‏پذیر و برخوردار از استعداد، رشد و کمال:

واعبُد رَبَّکَ حَتّى‏ یَأتِیَکَ الیَقین.(7) حجر (15) 99

... واذکُر رَبَّکَ اِذا نَسیتَ وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

نیز¬ تربیت محمّدصلى الله علیه وآله، تعلیم به محمّدصلى الله علیه وآله، تفکّر محمّدصلى الله علیه وآله‏

- تنزیه‏

16. مبرّا بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از کهانت:

فَذَکِّر فَما اَنتَ بِنِعمَتِ رَبِّکَ بِکاهِنٍ ولا مَجنون. طور (52) 29

اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ کَریم * ولا بِقَولِ کاهِنٍ ... . حاقّه (69) 40 و 42

17. منزّه و آراسته بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از هرگونه شرک و بت‏پرستى:

قُل اَغَیرَ اللَّهِ اَتَّخِذُ ولِیًّا فاطِرِ السَّموتِ والاَرضِ وهُوَ یُطعِمُ ولا یُطعَمُ قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَکونَ اَوَّلَ مَن اَسلَمَ ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین. انعام (6) 14

قُل اَىُّ شَى‏ءٍ اَکبَرُ شَهدَةً قُلِ اللَّهُ شَهیدٌ بَینى وبَینَکُم واوحِىَ اِلَىَّ هذا القُرءانُ لِاُنذِرَکُم بِهِ ومَن بَلَغَ اَنَّکُم لَتَشهَدونَ اَنَّ مَعَ اللَّهِ ءالِهَةً اُخرى‏ قُل لا اَشهَدُ قُل اِنَّما هُوَ اِلهٌ وحِدٌ واِنَّنى بَرِى‏ءٌ مِمّا تُشرِکُون. انعام (6) 19

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ قُل لا اَتَّبِعُ اَهواءَکُم قَد ضَلَلتُ اِذًا وما اَنَا مِنَ المُهتَدین. انعام (6) 56

قُل اَنَدعوا مِن دونِ اللَّهِ ما لا یَنفَعُنا ولا یَضُرُّنا ونُرَدُّ عَلى‏ اَعقابِنا بَعدَ اِذ هَدنَا اللَّهُ کالَّذِى استَهوَتهُ الشَّیطینُ فِى الاَرضِ حَیرانَ لَهُ اَصحبٌ یَدعونَهُ اِلَى الهُدَى ائتِنا قُل اِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الهُدى‏ واُمِرنا لِنُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. انعام (6) 71

اِنّى وجَّهتُ وجهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّموتِ والاَرضَ حَنیفًا وما اَنا مِنَ المُشرِکین. انعام (6) 79

اِتّبِع ما اوحِىَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ لا اِلهَ اِلّا هُوَ واَعرِض عَنِ المُشرِکین. انعام (6) 106

قُل اِنَّنى هَد-نى رَبّى اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیمٍ دینًا قِیَمًا مِلَّةَ اِبرهیمَ حَنِیفًا وما کانَ مِنَ المُشرِکین * قُل اَغَیرَ اللَّهِ اَبغى رَبًّا وهُوَ رَبُّ کُلِ‏ّ شَى‏ءٍ ... . انعام (6) 161 و 164

... فَلَا اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ ولکِن اَعبُدُ اللَّهَ الَّذى یَتَوَفّکُم ... * واَن اَقِم وجهَکَ لِلدِّینِ حَنیفًا ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین. یونس (10) 104 و 105

... وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

... قُل اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ ولا اُشرِکَ بِهِ اِلَیهِ اَدعوا واِلَیهِ مَاب. رعد (13) 36

قُل اَفَغَیرَ اللَّهِ تَأمُرُونّى اَعبُدُ اَیُّهَا الجهِلون * ولَقَد اُوحِىَ اِلَیکَ واِلَى الَّذینَ مِن قَبلِکَ لَن اَشرَکتَ لَیَحبَطَنَّ عَمَلُکَ ولَتَکونَنَّ مِنَ الخسِرین. زمر (39) 64 و 65

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ لَمّا جاءَنِىَ البَیِّنتُ مِن رَبّى واُمِرتُ اَن اُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. غافر (40) 66

قُل اِنَّما اَدعوا رَبّى ولا اُشرِکُ بِهِ اَحَدا * قُل اِنّى لَن یُجیرَنى مِنَ اللَّهِ اَحَدٌ ولَن اَجِدَ مِن دونِهِ مُلتَحَدا. جنّ (72) 20 و 22

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم. کافرون (109) 1 - 4

18. منزّه بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از هرگونه کهانت و جنون:

فَذَکِّر فَما اَنتَ بِنِعمَتِ رَبِّکَ بِکاهِنٍ ولا مَجنون. طور (52) 29

وما هُوَ بِقَولِ شاعِرٍ قَلیلًا ما تُؤمِنُون * ولا بِقَولِ کاهِنٍ قَلیلًا ما تَذَکَّرون. حاقّه (69) 41 و 42

19. پیراسته بودن محمّدصلى الله علیه وآله از بافته‏هاى شعرى:

وما عَلَّمنهُ الشِّعرَ وما یَنبَغى لَهُ اِن هُوَ اِلّا ذِکرٌ وقُرءانٌ مُبین. یس (36) 69

ویَقولونَ اَنّا لَتارِکوا ءالِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجنون * بَل جاءَ بِالحَقِ‏ّ وصَدَّقَ المُرسَلین. صافّات (37) 36 و 37

اَم یَقولونَ شاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیبَ المَنون * قُل تَرَبَّصوا فَاِنّى مَعَکُم مِنَ المُتَرَبِّصین. طور (52) 30 و 31

اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ کَریم * وما هُوَ بِقَولِ شاعِرٍ قَلیلًا ما تُؤمِنُون. حاقّه (69) 40 و 41

20. پیراسته بودن محمّدصلى الله علیه وآله از گمراهى و فساد رأى:

ما ضَلَّ صاحِبُکُم وما غَوى‏. نجم (53) 2

21. منزّه بودن محمّدصلى الله علیه وآله از هرگونه جنون و دیوانگى:

اَو لَم یَتَفَکَّروا ما بِصاحِبِهِم مِن جِنَّةٍ اِن هُوَ اِلّا نَذیرٌ مُبین. اعراف (7) 184

اَم یَقولونَ بِهِ جِنَّةٌ بَل جاءَهُم بِالحَقِ‏ّ واَکثَرُهُم لِلحَقِ‏ّ کرِهون. مؤمنون (23) 70

اَفتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِبًا اَم بِهِ جِنَّةُ بَلِ الَّذینَ لا یُؤمِنونَ بِالأخِرَةِ فِى العَذابِ والضَّللِ البَعید. سبأ (34) 8

... ثُمَّ تَتَفَکَّروا ما بِصاحِبِکُم مِن جِنَّةٍ اِن هُوَ اِلّا نَذیرٌ لَکُم ... . سبأ (34) 46

ویَقولونَ اَنّا لَتارِکوا ءالِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجنون * بَل جاءَ بِالحَقِ‏ّ وصَدَّقَ المُرسَلین. صافّات (37) 36 و 37

کَذلِکَ ما اَتَى الَّذینَ مِن قَبلِهِم مِن رَسولٍ اِلّا قالوا ساحِرٌ اَو مَجنون * اَتَواصَوا بِهِ بَل هُم قَومٌ طاغون * فَتَوَلَّ عَنهُم فَما اَنتَ بِمَلوم. ذاریات (51) 52 - 54

فَذَکِّر فَما اَنتَ بِنِعمَتِ رَبِّکَ بِکاهِنٍ ولا مَجنون. طور (52) 29

ما اَنتَ بِنِعمَةِ رَبِّکَ بِمَجنون. قلم (68) 2

واِن یَکادُ الَّذینَ کَفَروا لَیُزلِقونَکَ بِاَبصرِهِم لَمّا سَمِعُوا الذِّکرَ ویَقولونَ اِنَّهُ لَمَجنون * وما هُوَ اِلّا ذِکرٌ لِلعلَمین. قلم (68) 51 و 52

وما صاحِبُکُم بِمَجنون. تکویر (81) 22

- توفیق‏

22. پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، بهره‏مند از توفیقات الهى:

لَقَد تابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِىِ‏ّ والمُهجِرینَ والاَنصارِ ... ثُمَّ تابَ عَلَیهِم اِنَّهُ بِهِم رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 117

واصبِر وما صَبرُکَ اِلّا بِاللَّهِ ولا تَحزَن عَلَیهِم ولا تَکُ فى ضَیقٍ مِمّا یَمکُرون. نحل (16) 127

اِنَّ رَبَّکَ یَعلَمُ اَنَّکَ تَقومُ اَدنى‏ مِن ثُلُثَىِ الَّیلِ ونِصفَهُ وثُلُثَهُ وطَافَةٌ مِنَ الَّذینَ مَعَکَ واللَّهُ یُقَدِّرُ الَّیلَ والنَّهارَ عَلِمَ اَن لَن تُحصوهُ فَتابَ عَلَیکُم ... .(8) مزمّل (73) 20

سَنُقرِئُکَ فَلا تَنسى‏ * ونُیَسِّرُکَ لِلیُسرى‏.(9) اعلى (87) 6 و 8

- حافظه‏

23. وعده‏ى خداوند به پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله جهت اعطاى حافظه‏اى نیرومند و فراموش نکردن وحى:

سَنُقرِئُکَ فَلا تَنسى‏.(10) اعلى (87) 6

24. برخودارى پیامبرصلى الله علیه وآله، از حکمت الهى:

رَبَّنا وابعَث فیهِم رَسولًا مِنهُم ... ویُعَلِّمُهُمُ الکِتبَ والحِکمَةَ ... .(11) بقره (2) 129

کَما اَرسَلنا فیکُم رَسولًا مِنکُم ... ویُعَلِّمُکُمُ الکِتبَ والحِکمَةَ ... . بقره (2) 151

لَقَد مَنَّ اللَّهُ عَلَى المُؤمِنینَ اِذ بَعَثَ فیهِم رَسولًا مِن اَنفُسِهِم ... ویُعَلِّمُهُمُ الکِتبَ والحِکمَةَ ... . آل‏عمران (3) 164

اَم یَحسُدونَ النّاسَ عَلى‏ ما ءاتهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ فَقَد ءاتَینا ءالَ اِبرهیمَ الکِتبَ والحِکمَةَ ... .(12) نساء (4) 54

... واَنزَلَ اللَّهُ عَلَیکَ الکِتبَ والحِکمَةَ ... . نساء (4) 113

اُدعُ اِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ ... . نحل (16) 125

ذلِکَ مِمّا اَوحى‏ اِلَیکَ رَبُّکَ مِنَ الحِکمَةِ ... . اسراء (17) 39

واِنَّکَ لَتُلَقَّى القُرءانَ مِن لَدُن حَکیمٍ عَلیم. نمل (27) 6

هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى الاُمّیّینَ رَسولًا ... ویُعَلِّمُهُمُ الکِتبَ والحِکمَةَ ... . جمعه (62) 2

- حکمت‏

25. حکمت‏آمیز بودن کلمات و سخنان پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

یانِساءَ النَّبىِ‏ّ ... * واذکُرنَ ما یُتلى‏ فى بُیوتِکُنَّ مِن ءایتِ اللَّهِ والحِکمَةِ ... .(13) احزاب (33) 32 و 34

26. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور دعوت مردم به راه پروردگار، در پرتو حکمت (برهان‏هاى عقلى و علمى):

اُدعُ اِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ ... . نحل (16) 125

27. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از حکمت، زمینه‏ى مصونیّت آن حضرت از کید دشمنان براى گمراه ساختن وى:

ولَولا فَضلُ اللَّهِ عَلَیکَ ورَحمَتُهُ لَهَمَّت طَافَةٌ مِنهُم اَن یُضِلّوکَ وما یُضِلّونَ ... واَنزَلَ اللَّهُ عَلَیکَ ... والحِکمَةَ ... .(14) نساء (4) 113

- خلق عظیم‏

28. محمّدصلى الله علیه وآله، داراى اخلاقى بزرگوارانه و مورد ستایش خداوند:

واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم.(15) قلم (68) 4

29. خوش‏خُلقى پیامبرصلى الله علیه وآله با مردم، باعث گرایش آنان به آن حضرت:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم وشاوِرهُم فِى الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلین. آل‏عمران (3) 159

- زهد

30. پیامبرصلى الله علیه وآله داراى زندگى زاهدانه:

یاَیُّهَا النَّبىُّ قُل لِاَزوجِکَ اِن کُنتُنَّ تُرِدنَ الحَیوةَ الدُّنیا وزینَتَها فَتَعالَینَ اُمَتِّعکُنَّ واُسَرِّحکُنَّ سَراحًا جَمیلا * واِن کُنتُنَّ تُرِدنَ اللَّهَ ورَسولَهُ والدّارَ الأخِرَةَ فَاِنَّ اللَّهَ اَعَدَّ لِلمُحسِنتِ مِنکُنَّ اَجرًا عَظیما.(16) احزاب (33) 28 و 29

نیزر رفاه و محمّدصلى الله علیه وآله، روزى محمّدصلى الله علیه وآله، زندگى محمّدصلى الله علیه وآله‏

- شجاعت‏

31. اعلام شجاعانه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله به مشرکان، براى به‏کارگیرى تمام توان‏شان در برابر حضرت:

... قُلِ ادعوا شُرَکاءَکُم ثُمَّ کیدونِ فَلا تُنظِرون. اعراف (7) 195

32. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از شجاعت، شهامت و آرامش خاصّ، هنگام هجرت از مکّه به مدینه، در عین تنهایى و نداشتن یار و یاور:

اِلّا تَنصُروهُ فَقَد نَصَرَهُ اللَّهُ اِذ اَخرَجَهُ الَّذینَ کَفَروا ثانِىَ اثنَینِ اِذ هُما فِى الغارِ اِذ یَقولُ لِصحِبِهِ لا تَحزَن اِنَّ اللَّهَ مَعَنا ... . توبه (9) 40

33. بهره‏مندى از امداد خاصّ الهى، عامل شهامت و نترسیدن پیامبرصلى الله علیه وآله از دشمن، هنگام هجرت:

اِلّا تَنصُروهُ فَقَد نَصَرَهُ اللَّهُ اِذ اَخرَجَهُ الَّذینَ کَفَروا ثانِىَ اثنَینِ اِذ هُما فِى الغارِ اِذ یَقولُ لِصحِبِهِ لا تَحزَن اِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَاَنزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلَیهِ واَیَّدَهُ بِجُنودٍ لَم تَرَوها ... . توبه (9) 40

34. اتّکاى پیامبرصلى الله علیه وآله به ولایت خداوند، سبب شجاعت و نترسیدنش از توان دشمنان:

... قُلِ ادعوا شُرَکاءَکُم ثُمَّ کیدونِ فَلا تُنظِرون * اِنَّ ولیِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الکِتبَ وهُوَ یَتَوَلَّى الصّلِحین. اعراف (7) 195 و 196

35. صالح و درستکار بودن پیامبرصلى الله علیه وآله، عامل نترسیدن حضرت از قدرت مشرکان:

... قُلِ ادعوا شُرَکاءَکُم ثُمَّ کیدونِ فَلا تُنظِرون * اِنَّ ولیِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الکِتبَ وهُوَ یَتَوَلَّى الصّلِحین. اعراف (7) 195 و 196

36. شجاعت پیامبرصلى الله علیه وآله در بیان و ابلاغ احکام الهى، لازمه‏ى رسالت و نبوّت او:

ما کانَ عَلَى النَّبىِ‏ّ مِن حَرَجٍ فیما فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِى الَّذینَ خَلَوا مِن قَبلُ وکانَ اَمرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقدورا * اَلَّذینَ یُبَلِّغونَ رِسلتِ اللَّهِ ویَخشَونَهُ ولا یَخشَونَ اَحَدًا اِلّا اللَّهَ ... . احزاب (33) 38 و 39

37. لزوم اسوه‏پذیرى از شجاعت پیامبرصلى الله علیه وآله در میادین نبرد:

یَحسَبونَ الاَحزابَ لَم یَذهَبوا واِن یَأتِ الاَحزابُ یَوَدّوا لَو اَنَّهُم بادونَ فِى الاَعرابِ یَسَلونَ عَن اَنباکُم ولَو کانوا فیکُم ما قتَلوا اِلّا قَلیلا * لَقَد کانَ لَکُم فى رَسولِ اللَّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن کانَ یَرجوا اللَّهَ والیَومَ الأخِرَ وذَکَرَ اللَّهَ کَثیرا.(17) احزاب (33) 20 و 21

38. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور بیان و ابلاغ حکم جواز ازدواج با همسر پسرخوانده، بدون هیچ ترس و واهمه از حرف و حدیث مردم:

واِذ تَقولُ لِلَّذى اَنعَمَ اللَّهُ عَلَیهِ واَنعَمتَ عَلَیهِ اَمسِک عَلَیکَ زَوجَکَ واتَّقِ اللَّهَ وتُخفى فى نَفسِکَ مَا اللَّهُ مُبدیهِ وتَخشَى النّاسَ واللَّهُ اَحَقُّ اَن تَخشهُ فَلَمّا قَضى‏ زَیدٌ مِنها وطَرًا زَوَّجنکَها لِکَى لا یَکونَ عَلَى المُؤمِنینَ حَرَجٌ فى اَزوجِ اَدعیاهِم اِذا قَضَوا مِنهُنَّ وطَرًا وکانَ اَمرُ اللَّهِ مَفعولا * ما کانَ عَلَى النَّبىِ‏ّ مِن حَرَجٍ فیما فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِى الَّذینَ خَلَوا مِن قَبلُ وکانَ اَمرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقدورا * اَلَّذینَ یُبَلِّغونَ رِسلتِ اللَّهِ ویَخشَونَهُ ولا یَخشَونَ اَحَدًا اِلّا اللَّهَ ... . احزاب (33) 37 - 39

39. حضور شجاعانه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله در میدان نبرد اُحُد، در هنگام شکست و فرار مجاهدان از صحنه:

ولَقَد صَدَقَکُمُ اللَّهُ وعدَهُ اِذ تَحُسّونَهُم بِاِذنِهِ حَتّى‏ اِذا فَشِلتُم وتَنزَعتُم فِى الاَمرِ وعَصَیتُم مِن بَعدِ ما اَرکُم ما تُحِبّونَ مِنکُم مَن یُریدُ الدُّنیا ومِنکُم مَن یُریدُ الأخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَکُم عَنهُم لِیَبتَلِیَکُم ... * اِذ تُصعِدونَ ولا تَلوونَ عَلى‏ اَحَدٍ والرَّسولُ یَدعوکُم فى اُخر(18)کُم ... . آل‏عمران (3) 152 و 153

40. برخورد شجاعانه و قاطعانه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله با کفرپیشگان، از اوصاف آن حضرت:

محمّد رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم ... . فتح (48) 29

41. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور برخورد شجاعانه و قاطعانه با کفّار:

یاَیُّهَا النَّبِىُّ جهِدِ الکُفّارَ والمُنفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم ... . توبه (9) 73

42. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور برخورد شجاعانه و قاطعانه با منافقان:

یاَیُّهَا النَّبِىُّ جهِدِ الکُفّارَ والمُنفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم ... . توبه (9) 73

43. برخورد شجاعانه و قاطعانه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله در برابر کفّار و منافقان، با مُلزَم کردن آنان نسبت به واجبات:

یاَیُّهَا النَّبِىُّ جهِدِ الکُفّارَ والمُنفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم ... . توبه (9) 73

44. شجاعت پیامبرصلى الله علیه وآله در تبیین پایدارى و سازش‏ناپذیرى خود، بر سر مواضع خویش در برابر مشرکان، حتّى در صورت تنها ماندن:

ولَن سَاَلتَهُم مَن خَلَقَ السَّموتِ والاَرضَ لَیَقولُنَّ اللَّهُ قُل اَفَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ اِن اَرادَنِىَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَل هُنَّ کشِفتُ ضُرِّهِ اَو اَرادَنى بِرَحمَةٍ هَل هُنَّ مُمسِکتُ رَحمَتِهِ قُل حَسبِىَ اللَّهُ عَلَیهِ یَتَوَکَّلُ المُتَوَکِّلون * قُل یقَومِ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّى عمِلٌ فَسَوفَ تَعلَمون. زمر (39) 38 و 39

45. اعتماد و توکّل پیامبرصلى الله علیه وآله بر خداوند، عامل شجاعت آن حضرت در برابر مشرکان:

ولَن سَاَلتَهُم مَن خَلَقَ السَّموتِ والاَرضَ لَیَقولُنَّ اللَّهُ قُل اَفَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ اِن اَرادَنِىَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَل هُنَّ کشِفتُ ضُرِّهِ اَو اَرادَنى بِرَحمَةٍ هَل هُنَّ مُمسِکتُ رَحمَتِهِ قُل حَسبِىَ اللَّهُ عَلَیهِ یَتَوَکَّلُ المُتَوَکِّلون * قُل یقَومِ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّى عمِلٌ فَسَوفَ تَعلَمون. زمر (39) 38 و 39

46. شجاعت پیامبرصلى الله علیه وآله در برخورد با کفّار، با تهدید و هشدار به آنان:

وقُل لِلَّذینَ لا یُؤمِنونَ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّا عمِلون * وانتَظِروا اِنّا مُنتَظِرون. هود (11) 121 و 122

47. شجاعت پیامبرصلى الله علیه وآله در برخورد با مشرکان، با تهدید و هشدار به آنان:

ولَ(19)ن سَاَلتَهُم مَن خَلَقَ السَّموتِ والاَرضَ لَیَقولُنَّ اللَّهُ قُل اَفَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ اِن اَرادَنِىَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَل هُنَّ کشِفتُ ضُرِّهِ اَو اَرادَنى بِرَحمَةٍ هَل هُنَّ مُمسِکتُ رَحمَتِهِ قُل حَسبِىَ اللَّهُ عَلَیهِ یَتَوَکَّلُ المُتَوَکِّلون * قُل یقَومِ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّى عمِلٌ فَسَوفَ تَعلَمون. زمر (39) 38 و 39

نیزر انذار محمّدصلى الله علیه وآله، تبلیغ محمّدصلى الله علیه وآله، سیره‏ى محمّدصلى الله علیه وآله‏

- شرافت‏

48. قرآن، مایه‏ى شرف و عظمت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله و قوم او:

فَاستَمسِک بِالَّذى اوحِىَ اِلَیکَ اِنَّکَ عَلى‏ صِرطٍ مُستَقیم * واِنَّهُ لَذِکرٌ لَکَ ولِقَومِکَ ... .(20) زخرف (43) 43 و 44

49. مایه‏ى شرافت و عظمت بودن قرآن براى پیامبرصلى الله علیه وآله و قومش، دلیل لزوم تمسّک حضرت به آن:

فَاستَمسِک بِالَّذى اوحِىَ اِلَیکَ اِنَّکَ عَلى‏ صِرطٍ مُستَقیم * واِنَّهُ لَذِکرٌ لَکَ ولِقَومِکَ ... . زخرف (43) 43 و 44

- صداقت‏

50. گواهى مؤکّد خداوند به صدق رسالت پیامبرصلى الله علیه وآله:

اِذا جاءَکَ المُنفِقونَ قالوا نَشهَدُ اِنَّکَ لَرَسولُ اللَّهِ واللَّهُ یَعلَمُ اِنَّکَ لَرَسولُهُ واللَّهُ یَشهَدُ اِنَّ المُنفِقینَ لَکذِبون. منافقون (63) 1

51. سوگند خداوند بر صداقت و درست‏گویى پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله:

فَلا اُقسِمُ بِما تُبصِرون * وما لا تُبصِرون * اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ کَریم.(21) حاقّه (69) 38 - 40

52. تأیید و تأکید خداوند بر صداقت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، در نزول وحى بر او:

والنَّجمِ اِذا هَوى‏ * ما ضَلَّ صاحِبُکُم وما غَوى‏ * وما یَنطِقُ عَنِ الهَوى‏ * اِن هُوَ اِلّا وحىٌ یوحى‏. نجم (53) 1 - 4

53. تأکید خداوند بر درستى و صداقت رؤیاى پیامبرصلى الله علیه وآله، در ورود به مسجدالحرام:

لَقَد صَدَقَ اللَّهُ رَسولَهُ الرُّءیا بِالحَقِ‏ّ لَتَدخُلُنَّ المَسجِدَ الحَرامَ اِن شاءَ اللَّهُ ءامِنینَ مُحَلِّقینَ رُءوسَکُم ومُقَصِّرینَ لا تَخافونَ ... . فتح (48) 27

54. وحى و مشاهدات پیامبرصلى الله علیه وآله در معراج، مورد تصدیق قلبى آن حضرت:

فَاَوحى‏ اِلى‏ عَبدِهِ ما اَوحى‏ * ما کَذَبَ الفُؤادُ ما رَاى‏. نجم (53) 10 و 11

55. صداقت پیامبرصلى الله علیه وآله در رؤیت جبرئیل، مورد تأیید خداوند:

ما کَذَبَ الفُؤادُ ما رَاى‏ * اَفَتُمرونَهُ عَلى‏ ما یَرى‏ * ولَقَد رَءاهُ نَزلَةً اُخرى‏. نجم (53) 11 - 13

56. صداقت پیامبرصلى الله علیه وآله در دیدن آیات بزرگ الهى، مورد تصدیق خداوند:

ما کَذَبَ الفُؤادُ ما رَاى‏ * اَفَتُمرونَهُ عَلى‏ ما یَرى‏ * ولَقَد رَءاهُ نَزلَةً اُخرى‏ * عِندَ سِدرَةِ المُنتَهى‏ * عِندَها جَنَّةُ المَأوى‏ * اِذیَغشَى السِّدرَةَ ما یَغشى‏ * ما زاغَ البَصَرُ وما طَغى‏ * لَقَد رَأى‏ مِن ءایتِ رَبِّهِ الکُبرى‏. نجم (53) 11 - 18

57. اقرار مؤمنان در غزوه‏ى احزاب به صداقت پیامبرصلى الله علیه وآله (در وعده‏ى پیروزى):

ولَمّا رَءَا المُؤمِنونَ الاَحزابَ قالوا هذا ما وعَدَنَا اللَّهُ ورَسولُهُ وصَدَقَ اللَّهُ ورَسولُهُ وما زادَهُم اِلّا ایمنًا وتَسلیما. احزاب (33) 22

58. تصدیق و گواهى اهل ارتداد بر صداقت و حقّانیّت رسالت پیامبرصلى الله علیه وآله قبل از ارتداد:

کَیفَ یَهدِى اللَّهُ قَومًا کَفَروا بَعدَ اِیَمنِهِم وشَهِدُوا اَنَّ الرَّسولَ حَقٌّ وجاءَهُمُ البَیِّنتُ ... . آل‏عمران (3) 86

59. پیامبرصلى الله علیه وآله، خواهان صداقت از خداوند، براى آغاز و پایان کار و سرنوشت خویش:

وقُل رَبِ‏ّ اَدخِلنى مُدخَلَ صِدقٍ واَخرِجنى مُخرَجَ صِدقٍ ... . اسراء (17) 80

60. پیامبرصلى الله علیه وآله، خواهان صداقت، براى آغاز و پایان کار خویش در نماز شب:

ومِنَ الَّیلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسى‏ اَن یَبعَثَکَ رَبُّکَ مَقامًا مَحمودا * وقُل رَبِ‏ّ اَدخِلنى مُدخَلَ صِدقٍ واَخرِجنى مُخرَجَ صِدقٍ ... . اسراء (17) 79 و 80

61. پیامبرصلى الله علیه وآله، داراى دلایل و برهان‏هاى روشن، بر صداقت خود و موظّف به اعلام آن:

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ لَمّا جاءَنِىَ البَیِّنتُ مِن رَبّى ... . غافر (40) 66

62. همراه بودن دلیل روشن و شاهدى با پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، دلیل بر صداقت آن حضرت:

اَفَمَن کانَ عَلى‏ بَیِّنَةٍ مِن رَبِّهِ ویَتلوهُ شاهِدٌ مِنهُ ومِن قَبلِهِ کِتبُ موسى‏ اِمامًا ورَحمَةً اُولکَ یُؤمِنونَ بِهِ ومن یَکفُر بِهِ مِنَ الاَحزابِ فَالنّارُ مَوعِدُهُ ... (22).(23) هود (11) 17

63. نشانه‏هاى صداقت پیامبرصلى الله علیه وآله در تورات:

اَلَم تَرَ اِلَى الَّذینَ اوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتبِ یُدعَونَ اِلى‏ کِتبِ اللَّهِ لِیَحکُمَ بَینَهُم ثُمَّ یَتَوَلّى‏ فَریقٌ مِنهُم وهُم مُعرِضون. آل‏عمران (3) 23

64. بریده نشدن رگ حیاتى پیامبرصلى الله علیه وآله و زنده ماندن آن حضرت پس از ادّعاى نبوّت، نشانه‏ى صداقت ایشان در رسالت:

ولَو تَقَوَّلَ عَلَینا بَعضَ الاَقاویل * ثُمَّ لَقَطَعنا مِنهُ الوَتین. حاقّه (69) 44 و 46

- عزّت‏

65. عزیز بودن پیامبرصلى الله علیه وآله نزد خدا به رغم ذلیل دانستن او از سوى منافقان:

یَقولونَ لَن رَجَعنا اِلَى المَدینَةِ لَیُخرِجَنَّ الاَعَزُّ مِنها الاَذَلَّ ولِلَّهِ العِزَّةُ ولِرَسولِهِ ولِلمُؤمِنینَ ولکِنَّ المُنفِقینَ لا یَعلَمون. منافقون (63) 8

66. محمّدصلى الله علیه وآله و مؤمنان همراه او، به دور از هرگونه رسوایى و برخوردار از عزّت و کرامت در قیامت:

... یَومَ لا یُخزِى اللَّهُ النَّبىَّ والَّذینَ ءامَنوا مَعَهُ ... . تحریم (66) 8

67. درک عزّتمندى خدا و محمّدصلى الله علیه وآله و مؤمنان، بیرون از توان ذهنى منافقان جاهل:

... ولِلَّهِ العِزَّةُ ولِرَسولِهِ ولِلمُؤمِنینَ ولکِنَّ المُنفِقینَ لا یَعلَمون. منافقون (63) 8

68. عزّتمندى محمّدصلى الله علیه وآله نزد خداوند:

یَقولونَ لَن رَجَعنا اِلَى المَدینَةِ لَیُخرِجَنَّ الاَعَزُّ مِنها الاَذَلَّ ولِلَّهِ العِزَّةُ ولِرَسولِهِ ولِلمُؤمِنینَ ولکِنَّ المُنفِقینَ لا یَعلَمون. منافقون (63) 8

- عصمت‏

69. محمّدصلى الله علیه وآله (چون) ستاره‏اى هدایتگر، بدون کمترین انحراف و گمراهى:

و النَّجمِ ... * ما ضَلَّ صاحِبُکُم وما غَوى‏. نجم (53) 1 و 2

70. محمّدصلى الله علیه وآله، مبرّا و مصون از هرگونه دروغ بستن به خدا:

ولَو تَقَوَّلَ عَلَینا بَعضَ الاَقاویل. حاقّه (69) 44

71. پیراسته بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از بافته‏هاى شعرى:

وما عَلَّمنهُ الشِّعرَ وما یَنبَغى لَهُ ... . یس (36) 69

ویَقولونَ اَنّا لَتارِکوا ءالِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجنون * بَل جاءَ بِالحَقِ‏ّ وصَدَّقَ المُرسَلین. صافّات (37) 36 و 37

72. پیراسته بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از گمراهى و فساد رأى:

ما ضَلَّ صاحِبُکُم وما غَوى‏. نجم (53) 2

73. منزّه بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از هرگونه جنون و دیوانگى:

اَو لَم یَتَفَکَّروا ما بِصاحِبِهِم مِن جِنَّةٍ اِن هُوَ اِلّا نَذیرٌ ... . اعراف (7) 184

اَم یَقولونَ بِهِ جِنَّةٌ بَل جاءَهُم بِالحَقِ‏ّ واَکثَرُهُم لِلحَقِ‏ّ کرِهون. مؤمنون (23) 70

... اَم بِهِ جِنَّةُ بَلِ الَّذینَ لا یُؤمِنونَ بِالأخِرَةِ فِى العَذابِ والضَّللِ البَعید. سبأ (34) 8

قُل اِنَّما اَعِظُکُم بِوحِدَةٍ اَن تَقوموا لِلَّهِ مَثنى‏ وفُردى‏ ثُمَّ تَتَفَکَّروا ما بِصاحِبِکُم مِن جِنَّةٍ اِن هُوَ اِلّا نَذیرٌ لَکُم بَینَ یَدَى عَذابٍ شَدید. سبأ (34) 46

ویَقولونَ اَ(24)نّا لَتارِکوا ءالِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجنون * بَل جاءَ بِالحَقِ‏ّ وصَدَّقَ المُرسَلین. صافّات (37) 36 و 37

فَذَکِّر فَما اَنتَ بِنِعمَتِ رَبِّکَ بِکاهِنٍ ولا مَجنون. طور (52) 29

ما اَنتَ بِنِعمَةِ رَبِّکَ بِمَجنون. قلم (68) 2

واِن یَکادُ الَّذینَ کَفَروا لَیُزلِقونَکَ بِاَبصرِهِم لَمّا سَمِعُوا الذِّکرَ ویَقولونَ اِنَّهُ لَمَجنون. قلم (68) 51

وما صاحِبُکُم بِمَجنون. تکویر (81) 22

74. مبرّا بودن پیامبرصلى الله علیه وآله از هرگونه خیانت:

وما کانَ لِنَبِىٍ‏ّ اَن یَغُلَّ ... . آل‏عمران (3) 161

75. قسم الهى بر عصمت در گفتار پیامبرصلى الله علیه وآله:

و النَّجمِ اِذا هَوى‏ * وما یَنطِقُ عَنِ الهَوى‏ * اِن هُوَ اِلّا وحىٌ یوحى‏. نجم (53) 1 و 3 و 4

76. پیامبرصلى الله علیه وآله، مصون از گرایش به عقاید کافران و معصوم در مواضع دینى خود:

واِن کادوا لَیَفتِنونَکَ عَنِ الَّذى اَوحَینا اِلَیکَ لِتَفتَرِىَ عَلَینا غَیرَهُ واِذًا لَا تَّخَذوکَ خَلیلا * ولَولا اَن ثَبَّتنکَ لَقَد کِدتَّ تَرکَنُ اِلَیهِم شَیًا قَلیلا. اسراء (17) 73 و 74

77. مصون ماندن پیامبرصلى الله علیه وآله از فراموشى قرآن:

سَنُقرِئُکَ فَلا تَنسى‏. اعلى (87) 6

78. مصونیّت علمى محمّدصلى الله علیه وآله از داورى در میان یهودیان:

... فَاِن جاءوکَ فَاحکُم بَینَهُم اَو اَعرِض عَنهُم واِن تُعرِض عَنهُم فَلَن یَضُرّوکَ شیًا ... . مائده (5) 42

79. راه نیافتن هیچ‏گونه انحراف در مشاهدات محمّدصلى الله علیه وآله:

ما کَذَبَ الفُؤادُ ما رَاى‏ * ما زاغَ البَصَرُ وما طَغى‏. نجم (53) 11 و 17

- عقل‏

80. محمّدصلى الله علیه وآله، برخوردار از عقل، قدرت، کمال و استقامت:

ما اَنتَ بِنِعمَةِ رَبِّکَ بِمَجنون. قلم (68) 2

81. شناخته شدن محمّدصلى الله علیه وآله به عقل و درایت بین مردم، در طول سالیان دراز زندگى در بین آنان:

... ثُمَّ تَتَفَکَّروا ما بِصاحِبِکُم مِن جِنَّةٍ ... . سبأ (34) 46

82. حقّانیّت سخنان محمّدصلى الله علیه وآله، گواه برخوردارى آن حضرت از اندیشه‏اى سالم:

اَم لَم یَعرِفوا رَسولَهُم ... * اَم یَقولونَ بِهِ جِنَّةٌ بَل جاءَهُم بِالحَقِ‏ّ ... . مؤمنون (23) 69 و 70

83. مشاهده‏ى کمال عقلانى محمّدصلى الله علیه وآله از سوى معاشران آن حضرت، دلیلى کافى بر مردود بودن ادّعاى جنون درباره‏ى آن حضرت:

وما صاحِبُکُم بِمَجنون. تکویر (81) 22

84. سلامت عقلانى محمّدصلى الله علیه وآله، ضامن دریافت صحیح قرآن از فرشته‏ى وحى و مصونیّت مرحله‏ى دریافت از خطا و تحریف:

اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ کَریم * وما صاحِبُکُم بِمَجنون. تکویر (81) 19 و 22

- علم‏

85. کلید فهم (درست) قرآن کریم، نزد محمدصلى الله علیه وآله:

... واَنزَلنا اِلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیهِم ... . نحل (16) 44

86. بقا و زوال علوم اعطایى خدا به بشر و حتّى دریافت وحى به وسیله‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله، منوط به مشیّت خداوند:

... وما اوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلّا قَلیلا * ولَن شِئنا لَنَذهَبَنَّ بِالَّذى اَوحَینا اِلَیکَ ... . اسراء (17) 85 و 86

87. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از آیین ابراهیم‏علیه السلام به واسطه‏ى وحى:

ثُمَّ اَوحَینا اِلَیکَ اَنِ اتَّبِع مِلَّةَ اِبرهیمَ حَنیفًا ... . نحل (16) 123

88. امکان تعلّق مشیّت الهى بر آگاه نساختن پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله از برخى معارف و یا محو آن از حافظه‏ى ایشان:

سَنُقرِئُکَ فَلا تَنسى‏ *اِلّا ما شاءَ اللَّهُ ... . اعلى (87) 6 و 7

89. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از خیانت‏هاى یهودیان عصر خویش:

فَبِما نَقضِهِم میثقَهُم ... یُحَرِّفونَ الکَلِمَ عَن مَواضِعِهِ ونَسوا حَظًّا مِمّا ذُکِّروا بِهِ ولا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلى‏ خا(25)نَةٍ مِنهُم اِلّا قَلیلًا مِنهُم ... . مائده (5) 13

90. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از محرّمات وضع شده بر ملّت یهود با وحى الهى:

وعَلَى الَّذینَ هادوا حَرَّمنا ما قَصَصنا عَلَیکَ مِن قَبلُ ... . نحل (16) 118

91. فرمان خدا به پیامبرصلى الله علیه وآله درباره‏ى آگاهى یافتن از سرگذشت مردم «ایله»:

وسَلهُم عَنِ القَریَةِ الَّتى کانَت حاضِرَةَ البَحرِ ... .(26) اعراف (7) 163

92. آگاهى محمّدصلى الله علیه وآله از ماجراى اصحاب کهف با وحى الهى:

سَیَقولونَ ثَلثَةٌ رابِعُهُم کَلبُهُم ویَقولونَ خَمسَةٌ سادِسُهُم کَلبُهُم رَجمًا بِالغَیبِ ویَقولونَ سَبعَةٌ وثامِنُهُم کَلبُهُم قُل رَبّى اَعلَمُ بِعِدَّتِهِم ما یَعلَمُهُم اِلّا قَلیلٌ فَلا تُمارِ فیهِم اِلّا مِراءً ظهِرًا ولا تَستَفتِ فیهِم مِنهُم اَحَدا. کهف (18) 22

93. آگاهى محمّدصلى الله علیه وآله از فقر و نیازمندى اصحاب صفّه، از روى چهره‏ى آنان:

لِلفُقَراءِ الَّذینَ اُحصِروا فى سَبیلِ اللَّهِ لایَستَطیعونَ ضَربًا فِى الاَرضِ یَحسَبُهُمُ الجاهِلُ اَغنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعرِفُهُم بِسِیمهُم لایَسَلونَ النّاسَ اِلحافًا وما تُنفِقوا مِن خَیرٍ فَاِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیم. بقره (2) 273

94. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از برخى امور، از راه خواب:

اِذ یُریکَهُمُ اللَّهُ فى مَنامِکَ قَلیلًا ... . انفال (8) 43

لَقَد صَدَقَ اللَّهُ رَسولَهُ الرُّءیا بِالحَقِ‏ّ لَتَدخُلُنَّ المَسجِدَ الحَرامَ اِن شاءَ اللَّهُ ءامِنینَ مُحَلِّقینَ رُءوسَکُم ومُقَصِّرینَ لا تَخافونَ فَعَلِمَ ما لَم تَعلَموا فَجَعَلَ مِن دونِ ذلِکَ فَتحًا قَریبا. فتح (48) 27

95. محمّدصلى الله علیه وآله راسخ در علم:

... والرّ سِخونَ فِى العِلمِ ... . آل‏عمران (3) 7

96. اشتیاق نداشتن پیامبرصلى الله علیه وآله به آگاهى از زمان وقوع قیامت:

یَسَلونَکَ عَنِ السّاعَةِ اَیّانَ مُرس(27)ها قُل اِنَّما عِلمُها عِندَ رَبّى لا یُجَلّیها لِوَقتِها اِلّا هُوَ ثَقُلَت فِى‏السَّموتِ والاَرضِ لا تَأتیکُم اِلّا بَغتَةً یَسَلونَکَ کَاَنَّکَ حَفِىٌّ عَنها قُل اِنّما عِلمُها عِندَ اللَّهِ ولکِنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یَعلَمون. اعراف (7) 187

97. انتظار مشرکان در آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از زمان وقوع قیامت:

... ویَقولونَ مَتى‏ هُوَ قُل عَسى‏ اَن یَکونَ قَریبا. اسراء (17) 51

98. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله و مؤمنان از زمان وقوع قیامت، نشانه‏ى صدق آنان از دیدگاه مشرکان:

ویَقولونَ مَتى‏ هذا الوَعدُ اِن کُنتُم صدِقین. یونس (10) 48

99. تعلیم بخشى از علوم غیب به پیامبرصلى الله علیه وآله:

تِلکَ مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیکَ ما کُنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُکَ مِن قَبلِ هذا ... . هود (11) 49

100. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از تحقّق حکومت بنى‏امیّه:

واِذ قُلنا لَکَ اِنَّ رَبَّکَ اَحاطَ بِالنّاسِ وما جَعَلنَا الرُّءیَا الَّتى اَرَینکَ اِلّا فِتنَةً لِلنّاسِ والشَّجَرَةَ المَلعونَةَ فِى القُرءانِ ونُخَوِّفُهُم فَما یَزیدُهُم اِلّا طُغینًا کَبیرا. اسراء (17) 60

101. تعلیم غیب به پیامبرصلى الله علیه وآله به واسطه‏ى وحى:

تِلکَ مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیکَ ما کُنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُکَ مِن قَبلِ هذا فَاصبِر اِنَّ العقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (11) 49

نَحنُ نَقُصُّ عَلَیکَ اَحسَنَ القَصَصِ بِما اَوحَینا اِلَیکَ هذَا القُرءانَ واِن کُنتَ مِن قَبلِهِ لَمِنَ الغفِلین. یوسف (12) 3

102. محمّدصلى الله علیه وآله داراى علمى مبّرا از فراموشى:

... اَنزَلنا اِلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیهِم ... . نحل (16) 44

103. دعا براى زیاد شدن علم پیامبرصلى الله علیه وآله، از توصیه‏هاى خداوند به آن حضرت:

... وقُل رَبِ‏ّ زِدنى عِلما. طه (20) 114

104. محمّدصلى الله علیه وآله، مأمور ابلاغ چگونگى آگاه شدنش از ملأ اعلى‏ و منشأ اطّلاعات و اخبارش درباره‏ى آدم و فرشتگان:

ما کانَ لِىَ مِن عِلمٍ بِالمَلَاِ الاَعلى‏ اِذ یَختَصِمون * اِن یوحى‏ اِلَىَّ اِلّا اَنَّما اَنا نَذیرٌ مُبین * اِذ قالَ رَبُّکَ لِلمَلکَةِ اِنّى خلِقٌ بَشَرًا مِن طین * فَسَجَدَ المَلکَةُ کُلُّهُم ... (28). ص (38) 69 و 70 و 71 و 73

105. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از اعمال امت حتّى پس از رحلت خود:

اِنّا اَرسَلنکَ شهِدًا ... . فتح (48) 8

106. آگاه شدن پیامبرصلى الله علیه وآله و مؤمنان در پرتو وحى از وجود منافقان:

ومِمَّن حَولَکُم مِنَ الاَعرابِ مُنفِقونَ ... لا تَعلَمُهُم نَحنُ نَعلَمُهُم ... . توبه (9) 101

107. پیامبرصلى الله علیه وآله برخوردار از علم لدنّى:

... وعَلَّمَکَ ما لَم تَکُن تَعلَمُ ... . نساء (4) 113

108. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از علم لدنّى از تفضّلات الهى به آن حضرت:

... وعَلَّمَکَ ما لَم تَکُن تَعلَمُ وکانَ فَضلُ اللَّهِ عَلَیکَ عَظیما. نساء (4) 113

109. مردم عصر بعثت، معتقد به توانایى علمى محمّدصلى الله علیه وآله در پاسخ‏گویى به مسایلى اسرارآمیز و ناشناخته مانند روح:

ویَسَلونَکَ عَنِ الرُّوحِ ... . اسراء (17) 85

110. آگاهى نداشتن محمّدصلى الله علیه وآله به قرآن و تعلیمات آن، قبل از نزول قرآن:

... ما کُنتَ تَدرى مَا الکِتبُ ... . شورى (42) 52

111. محدودیّت علم محمّدصلى الله علیه وآله:

ومِنَ النّاسِ مَن یُعجِبُکَ قَولُهُ فِى الحَیوةِ الدُّنیا ... . بقره (2) 204

112. آگاهى محمّدصلى الله علیه وآله، عطیه‏ى خداوند به آن حضرت:

... وقُل رَبِ‏ّ زِدنى عِلما. طه (20) 114

113. ناآشنایى پیامبرصلى الله علیه وآله از معارف قرآن، پیش از نزول آن بر ایشان:

قُل لَو شاءَ اللَّهُ ما تَلَوتُهُ عَلَیکُم ولا اَدرکُم بِهِ فَقَد لَبِثتُ فیکُم عُمُرًا مِن قَبلِهِ اَفَلا تَعقِلون. یونس (10) 16

114. انتظار داشتن آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از تمامى حقایق هستى، توقعى غیر اصولى و بى‏جا:

قُل اِنَّما اَنا بَشَرٌ مِثلُکُم یوحى‏ اِلَىَّ ... . کهف (18) 110

115. تظاهر و نفاق منافقان موجب ناشناخته ماندن برخى از آنان نزد پیامبرصلى الله علیه وآله:

ومِمَّن حَولَکُم مِنَ الاَعرابِ مُنفِقونَ ومِن اَهلِ المَدینَةِ مَرَدوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعلَمُهُم ... . توبه (9) 101

116. پیامبرصلى الله علیه وآله در شناخت شب قدر نیازمند فراگیرى از پروردگار:

وما اَدرکَ ما لَیلَةُ القَدر * لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن اَلفِ شَهر * تَنَزَّلُ المَلکَةُ والرّوحُ فیها بِاِذنِ رَبِّهِم مِن کُلِ‏ّ اَمر * سَلمٌ هِىَ حَتّى‏ مَطلَعِ الفَجر. قدر (97) 2 - 5

117. نیازمند بودن پیامبرصلى الله علیه وآله به راهنمایى خداوند در پاسخ گفتن به پرسش‏هاى مردم:

فیمَ اَنتَ مِن ذِکرها. نازعات (79) 43

118. پیامبرصلى الله علیه وآله در شناخت ستارگان، نیازمند آموزش خدا:

وما اَدرکَ مَا الطّارِق * اَلنَّجمُ الثّاقِب. طارق (86) 2 و 3

119. آگاهى نداشتن پیامبرصلى الله علیه وآله از همه‏ى اسرار جهان:

قُل لَو اَنَّ عِندى ... * وعِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یَعلَمُها اِلّا هُوَ ... . انعام (6) 58 و 59

120. استوارى تشریح داستان ذوالقرنین، بر پایه‏ى تلاوت وحى است نه آگاهى‏هاى شخصى پیامبرصلى الله علیه وآله:

ویَسَلونَکَ عَن ذِى‏القَرنَینِ قُل سَاَتلوا عَلَیکُم مِنهُ ذِکرا. کهف (18) 83

121. تصوّر نادرست مردم درباره‏ى آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله در خصوص زمان برپایى قیامت:

... یَسَلونَکَ کَاَنَّکَ حَفِىٌّ عَنها ... . اعراف (7) 187

122. ناآگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از زمان وقوع قیامت:

یَسَلونَکَ عَنِ السّاعَةِ اَیّانَ مُرسها قُل اِنَّما عِلمُها عِندَ رَبّى لا یُجَلّیها لِوَقتِها اِلّا هُوَ ثَقُلَت فِى‏السَّموتِ والاَرضِ لا تَأتیکُم اِلّا بَغتَةً یَسَلونَکَ کَاَنَّکَ حَفِىٌّ عَنها قُل اِنّما عِلمُها عِندَ اللَّهِ ولکِنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یَعلَمون. اعراف (7) 187

یَسَلُکَ النّاسُ عَنِ السّاعَةِ ... وما یُدریکَ لَعَلَّ السّاعَةَ تَکونُ قَریبا. احزاب (33) 63

اَللَّهُ الَّذى اَنزَلَ الکِتبَ بِالحَقِ‏ّ والمیزانَ وما یُدریکَ لَعَلَّ السّاعَةَ قَریب. شورى (42) 17

ویَقولونَ مَتى‏ هذا الوَعدُ اِن کُنتُم صدِقین * قُل اِنَّمَا العِلمُ عِندَ اللَّهِ واِنَّما اَنَا نَذیرٌ مُبین. ملک (67) 25 و 26

قُل اِن اَدرى اَقَریبٌ ما توعَدونَ اَم یَجعَلُ لَهُ رَبّى اَمَدا. جنّ (72) 25

یَسَلونَکَ عَنِ السّاعَةِ اَیّانَ مُرسها * فیمَ اَنتَ مِن ذِکرها * اِلى‏ رَبِّکَ مُنتَهها. نازعات (79) 42 - 44

123. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از سرگذشت اقوام به هلاکت رسیده و آبادى‏هاى تخریب شده‏ى گذشته، با تعلیم خداوند:

ذلِکَ مِن اَنباءِ القُرى‏ نَقُصُّهُ عَلَیکَ مِنها قامٌ وحَصید. هود (11) 100

124. ناآشنایى پیامبرصلى الله علیه وآله به معارف قرآن، پیش از نزول آن:

قُل لَو شاءَ اللَّهُ ما تَلَوتُهُ عَلَیکُم ولا اَدرکُم بِهِ ... . یونس (10) 16

وکَذلِکَ اَوحَینا اِلَیکَ روحًا مِن اَمرِنا ما کُنتَ تَدرى مَا الکِتبُ ... . شورى (42) 52

125. پیامبرصلى الله علیه وآله در شناخت ستارگان، نیازمند فرا گرفتن الهى:

وما اَدر(29)کَ مَا الطّارِق. طارق (86) 2

126. پیامبرصلى الله علیه وآله در شناخت شب قدر و ویژگى‏هاى آن، نیازمند آموزش الهى:

وما اَدرکَ ما لَیلَةُ القَدر. قدر (97) 2

- فصاحت‏

127. روشنى بیان و صراحت کامل محمّدصلى الله علیه وآله در تبلیغ آیین توحیدى:

بَل مَتَّعتُ هؤُلاءِ وءاباءَهُم حَتّى‏ جاءَهُمُ الحَقُّ ورَسولٌ مُبین. زخرف (43) 29

- فهم‏

128. محمّدصلى الله علیه وآله، داراى فهمى فراتر از فهم سایر انسان‏ها:

... واَنزَلنا اِلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ... . نحل (16) 44

نیز¬ علم محمّدصلى الله علیه وآله‏

- قدرت‏

129. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به اعلام محدود بودن قدرت او در ارایه‏ى معجزات درخواستى مشرکان:

وقالوا لَن نُؤمِنَ لَکَ حَتّى‏ تَفجُرَ لَنا مِنَ الاَرضِ یَنبوعا * اَو تَکونَ لَکَ جَنَّةٌ مِن نَخیلٍ وعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الاَنهرَ خِللَها تَفجیرا * اَو تُسقِطَ السَّماءَ کَما زَعَمتَ عَلَینا کِسَفًا اَو تَأتِىَ بِاللَّهِ والمَلکَةِ قَبیلا * اَو یَکونَ لَکَ بَیتٌ مِن زُخرُفٍ اَو تَرقى‏ فِى‏السَّماءِ ولَن نُؤمِنَ لِرُقیِّکَ حَتّى‏ تُنَزِّلَ عَلَینا کِتبًا نَقرَؤُهُ قُل سُبحانَ رَبّى هَل کُنتُ اِلّا بَشَرًا رَسولا. اسراء (17) 90 - 93

130. توانایى پیامبرصلى الله علیه وآله بر جلب منفعت یا دفع ضرر، منوط به مشیّت خدا:

قُل لا اَملِکُ لِنَفسى نَفعًا ولا ضَرًّا اِلّا ما شاءَ اللَّهُ ... . اعراف (7) 188

131. قادر نبودن محمّدصلى الله علیه وآله در تعیین زمان تحقّق عذاب استیصال، مگر با مشیّت خداوند:

ویَقولونَ مَتى‏ هذا الوَعدُ ... * قُل لا اَملِکُ لِنَفسى ضَرًّا ولا نَفعًا اِلّا ما شاءَ اللَّهُ ... . یونس (10) 48 و 49

132. قادر نبودن پیامبرصلى الله علیه وآله در تحقّق بخشیدن وعده یا وعیدى، مگر با خواست و اراده‏ى خداوند:

ویَقولونَ مَتى‏ هذا الوَعدُ ... * قُل لا اَملِکُ لِنَفسى ضَرًّا ولا نَفعًا اِلّا ما شاءَ اللَّهُ ... . یونس (10) 48 و 49

133. ترغیب و توصیه‏ى خداوند به تفکّر درباره‏ى محدوده‏ى قدرت و وظایف محمّدصلى الله علیه وآله و معجزات وى:

قُل لا اَقولُ لَکُم عِندى خَزانُ اللَّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ و لا اَقولُ لَکُم اِنّى مَلَکٌ اِن اَتَّبِعُ اِلّا ما یوحى‏ اِلَىَّ ... اَفَلا تَتَفَکَّرون. انعام (6) 50

134. ناتوانى محمدصلى الله علیه وآله، از انجام معجزه‏اى خودسرانه:

... فَاِنِ استَطَعتَ اَن تَبتَغِىَ نَفَقًا فِى الاَرضِ اَو سُلَّمًا فِى السَّماءِ فَتَأتِیَهُم بِایَةٍ ... . انعام (6) 35

135. محمّدصلى الله علیه وآله داراى قدرتى محدود:

قُل اِنّى عَلى‏ بَیِّنَةٍ مِن رَبّى وکَذَّبتُم بِهِ ما عِندى ما تَستَعجِلونَ بِهِ اِنِ الحُکمُ اِلّا لِلَّهِ یَقُصُّ الحَقَّ وهُوَ خَیرُ الفصِلین. انعام (6) 57

136. برخوردار نبودن محمّدصلى الله علیه وآله از قدرتى مستقل در برابر خداوند:

یاَیُّهَا الرَّسولُ لا یَحزُنکَ الَّذینَ یُسرِعونَ فِى الکُفرِ ... ومَن یُرِدِ اللَّهُ فِتنَتَهُ فَلَن تَملِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شیًا ... . مائده (5) 41

ولَو تَقَوَّلَ عَلَینا بَعضَ الاَقاویل * لَاَخَذنا مِنهُ بِالیَمین * ثُمَّ لَقَطَعنا مِنهُ الوَتین * فَما مِنکُم مِن اَحَدٍ عَنهُ حجِزین. حاقّه (69) 44 - 47

قُل اِنّى لااَملِکُ لَکُم ضَرًّا ولا رَشَدا * قُل اِنّى لَن یُجیرَنى مِنَ اللَّهِ اَحَدٌ ولَن اَجِدَ مِن دونِهِ مُلتَحَدا. جنّ (72) 21 و 22

137. ناتوانى پیامبرصلى الله علیه وآله در مورد تغییر قضاى الهى:

اَفَمَن حَقَّ عَلَیهِ کَلِمَةُ العَذابِ اَفَاَنتَ تُنقِذُ مَن فِى النّار. زمر (39) 19

138. ناتوانى پیامبرصلى الله علیه وآله بر نجات محکومان به عذاب الهى:

اَفَمَن حَقَّ عَلَیهِ کَلِمَةُ العَذابِ اَفَاَنتَ تُنقِذُ مَن فِى النّار. زمر (39) 19

139. قادر نبودن محمّدصلى الله علیه وآله به دفاع از مجازات کافران گنه پیشه:

یاَیُّهَا الرَّسولُ ... ومَن یُرِدِ اللَّهُ فِتنَتَهُ فَلَن تَملِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شیًا ... . مائده (5) 41

140. قدرت و اراده‏ى همه‏ى موجودات، حتّى محمّدصلى الله علیه وآله، مقهور حاکمیّت اراده‏ى الهى:

... ومَن یُرِدِ اللَّهُ فِتنَتَهُ فَلَن تَملِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شیًا ... . مائده (5) 41

141. محمّدصلى الله علیه وآله، مأمور خدا، براى بیان وابسته بودن قدرت او به خدا و ناآگاهى‏اش به امور غیبى:

قُل لا اَملِکُ لِنَفسى نَفعًا ولا ضَرًّا اِلّا ما شاءَ اللَّهُ ولَو کُنتُ اَعلَمُ الغَیبَ ... . اعراف (7) 188

142. شنواندن سخن حق به مردگان به وسیله‏ى محمّدصلى الله علیه وآله، خارج از قدرت آن حضرت:

فَاِنَّکَ لا تُسمِعُ المَوتى‏ ولا تُسمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ ... . روم (30) 52

143. بیرون آوردن کافران حق‏گریز از گمراهى، خارج از حیطه‏ى قدرت محمّدصلى الله علیه وآله:

وما اَنتَ بِهدِ العُمىِ عَن ضَللَتِهِم ... . روم (30) 53

144. تأکید خداوند بر قدرت محمّدصلى الله علیه وآله به شناخت منافقان، از آهنگ سخن‏شان:

... ولَتَعرِفَنَّهُم فى لَحنِ القَولِ ... . محمّد (47) 30

- کمال‏

145. محمّدصلى الله علیه وآله در درجات عالیه‏ى کمال، با رسیدن به مقام خلق عظیم:

واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم.(30) قلم (68) 4

146. مشاهده‏ى کمال عقلانى محمدصلى الله علیه وآله از سوى معاشران آن حضرت، دلیلى کافى بر ردّ ادّعاى جنون درباره‏ى ایشان:

وما صاحِبُکُم بِمَجنون. تکویر (81) 22

147. محمّدصلى الله علیه وآله، انسانى با کمال و برخوردار از استعداد رسیدن به هدایتى والاتر:

... وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

148. کمال محمدصلى الله علیه وآله در پرتو ربوبیّت الهى، مقتضى دعوت دیگران به راه خدا:

اُدعُ اِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ والمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ ... . نحل (16) 125

149. عبودیّت محمّدصلى الله علیه وآله منشأ کمال وى و صلاحیت یافتن براى گرفتن وحى:

فَاَوحى‏ اِلى‏ عَبدِهِ ما اَوحى‏. نجم (53) 10

150. محمّدصلى الله علیه وآله، کامل‏ترین و متعالى‏ترین انسان‏ها:

... وجِئنا بِکَ شَهیدًا عَلى‏ هؤُلاءِ ... . نحل (16) 89

151. محمّدصلى الله علیه وآله، واجد کمال و قرب به خدا:

وهُوَ بِالاُفُقِ الاَعلى‏ * ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى‏ * فَکانَ قابَ قَوسَینِ اَو اَدنى‏. نجم (53) 7 - 9

152. کمال محمّدصلى الله علیه وآله و قرب به خدا، زمینه‏اى براى دریافت وحى:

وهُوَ بِالاُفُقِ الاَعلى‏ * ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى‏ * فَکانَ قابَ قَوسَینِ اَو اَدنى‏. نجم (53) 7 - 9

- نورانیّت‏

153. پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، همچون نور و چراغ فروزان براى هدایت مردم:

یاَهلَ الکِتبِ قَد جاءَکُم رَسولُنا یُبَیِّنُ لَکُم کَثیرًا مِمّا کُنتُم تُخفونَ مِنَ الکِتبِ ... قَد جاءَکُم مِنَ اللَّهِ نورٌ وکِتبٌ مُبین. مائده (5) 15

یاَیُّهَا النَّبىُّ اِنّا اَرسَلنکَ شهِدًا ومُبَشِّرًا ونَذیرا * و داعیًا اِلَى اللَّهِ بِاِذنِهِ و سِراجًا مُنیرا. احزاب (33) 45 و 46

- هدایت‏

154. پیامبرصلى الله علیه وآله، بهره‏مند از هدایت ویژه قرآن:

وکَذلِکَ اَوحَینا اِلَیکَ روحًا مِن اَمرِنا ما کُنتَ تَدرى مَا الکِتبُ ولَا الایمنُ ولکِن جَعَلنهُ نورًا نَهدى بِهِ مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا ... . شورى (42) 52

155. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از هدایت خاصّه‏ى خداوند:

ووجَدَکَ ضالًّا فَهَدى‏ * واَمّا بِنِعمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث. ضحى (93) 7 و 11

156. پیامبرصلى الله علیه وآله، نیازمند هدایت الهى براى رهنمون شدن به صراط مستقیم:

قُل اِنَّنى هَد(31)-نى رَبّى اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیمٍ دینًا قِیَمًا مِلَّةَ اِبرهیمَ حَنِیفًا وما کانَ مِنَ المُشرِکین. انعام (6) 161

... ویُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکَ ویَهدِیَکَ صِرطًا مُستَقیما. فتح (48) 2

157. پیامبرصلى الله علیه وآله، هدایت یافته به صراط مستقیم:

قُل اِنَّنى هَد-نى رَبّى اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیمٍ ... . انعام (6) 161

158. هدایت یافتن پیامبرصلى الله علیه وآله به شریعت اسلام پس از ناآگاهى از آن، نعمتى بزرگ از جانب خداوند و شایسته‏ى یادآورى:

ووجَدَکَ ضالًّا فَهَدى‏ * واَمّا بِنِعمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث. ضحى (93) 7 و 11

159. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از هدایت‏هاى قرآن، مقتضى سپاس‏گزارى او به درگاه الهى:

اِنَّما اُمِرتُ ... * واَن اَتلُوا القُرءانَ فَمَنِ اهتَدى‏ فَاِنَّما یَهتَدى لِنَفسِهِ ... * وقُلِ الحَمدُ لِلَّهِ ... . نمل (27) 91 - 93

160. پیامبرصلى الله علیه وآله، تحت هدایت وحى الهى:

واِذا تُتلى‏ عَلَیهِم ءایاتُنا بَیِّنتٍ قالَ الَّذینَ لا یَرجونَ لِقاءَنَا ائتِ بِقُرءانٍ غَیرِ هذا اَو بَدِّلهُ قُل ما یَکونُ لِى اَن اُبَدِّلَهُ مِن تِلقاىِ نَفسى اِن اَتَّبِعُ اِلّا ما یوحى‏ اِلَىَّ اِنّى اَخافُ اِن عَصَیتُ رَبّى عَذابَ یَومٍ عَظیم * قُل لَو شاءَ اللَّهُ ما تَلَوتُهُ عَلَیکُم ولا اَدر(32)کُم بِهِ فَقَد لَبِثتُ فیکُم عُمُرًا مِن قَبلِهِ اَفَلا تَعقِلون. یونس (10) 15 و 16

وکَذلِکَ اَوحَینا اِلَیکَ روحًا مِن اَمرِنا ما کُنتَ تَدرى مَا الکِتبُ ولَا الایمنُ ولکِن جَعَلنهُ نورًا نَهدى بِهِ مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا واِنَّکَ لَتَهدى اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیم. شورى (42) 52

قُل ما کُنتُ بِدعًا مِنَ الرُّسُلِ وما اَدرى ما یُفعَلُ بى ولا بِکُم اِن اَتَّبِعُ اِلّا ما یوحى‏ اِلَىَّ وما اَنا اِلّا نَذیرٌ مُبین. احقاف (46) 9

161. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله از هدایت استوار و پایدار الهى:

اَلَیسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبدَهُ ... * ومَن یَهدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن مُضِلٍ‏ّ ... . زمر (39) 36 و 37

162. پیامبرصلى الله علیه وآله، خود، روشن و هدایت یافته و روشنگر و هدایت‏کننده‏ى دیگران:

... قَد جاءَکُم رَسولُنا ... قَد جاءَکُم مِنَ اللَّهِ نورٌ وکِتبٌ مُبین. مائده (5) 15

163. ربوبیّت خداوند مقتضى راهبرى پیامبرصلى الله علیه وآله:

وقالَ الرَّسولُ یرَبِ‏ّ اِنَّ قَومِى اتَّخَذوا هذا القُرءانَ مَهجورا * وکَذلِکَ جَعَلنا لِکُلِ‏ّ نَبىٍّ عَدُوًّا مِنَ المُجرِمینَ وکَفى‏ بِرَبِّکَ هادیًا ونَصیرا. فرقان (25) 30 و 31

نیز¬ امداد به محمّدصلى الله علیه وآله‏

- یقین‏

164. توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله به عبادت پروردگار، تا رسیدن به یقین:

واعبُد رَبَّکَ حَتّى‏ یَأتِیَکَ الیَقین. حجر (15) 99

165. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به عبادت پروردگار، تا رسیدن مرگ و عیان شدن حوادث:

واعبُد رَبَّکَ حَتّى‏ یَأتِیَکَ الیَقین. حجر (15) 99

166. یقین پیامبرصلى الله علیه وآله به آسمانى بودن قرآن و رسالت خویش:

اَلحَقُّ مِن رَبِّکَ فَلا تَکونَنَّ مِنَ المُمتَرین. بقره (2) 147

الحَقُّ مِن رَبِّکَ فَلا تَکُن مِنَ المُمتَرین. آل‏عمران (3) 60

... فَلا تَکونَنَّ مِنَ المُمتَرین. انعام (6) 114

کِتبٌ اُنزِلَ اِلَیکَ فَلا یَکُن فى صَدرِکَ حَرَجٌ مِنهُ ... اعراف (7) 2

فَاِن کُنتَ فى شَکٍّ مِمّا اَنزَلنا اِلَیکَ فَسَلِ الَّذینَ یَقرَءونَ الکِتبَ مِن قَبلِکَ لَقَد جاءَکَ الحَقُّ مِن رَبِّکَ فَلا تَکونَنَّ مِنَ المُمتَرین.(33) یونس (10) 94

... فَلا تَکُ فى مِریَةٍ مِنهُ اِنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّکَ ... . هود (11) 17

نیزر عطایاى خدا به محمّدصلى الله علیه وآله، مقامات‏

قرآن و فضایل پیامبر اعظم‏صلى الله علیه وآله در ارتباط با خدا

- اخلاص‏

167. اخلاص محمّدصلى الله علیه وآله، در تبلیغ و ابلاغ پیام‏هاى الهى:

قُل اَتُحاجُّونَنا فِى اللَّهِ وهُوَ رَبُّنا ورَبُّکُم ولَنا اَعملُنا ولَکُم اَعملُکُم ونَحنُ لَهُ مُخلِصون. بقره (2) 139

... قُل لا اَسَلُکُم عَلَیهِ اَجرًا اِن هُوَ اِلّا ذِکرى‏ لِلعلَمین. انعام (6) 90

وما اَکثَرُ النّاسِ ولَو حَرَصتَ بِمُؤمِنین * وما تَسَلُهُم عَلَیهِ مِن اَجرٍ اِن هُوَ اِلّا ذِکرٌ لِلعلَمین. یوسف (12) 103 و 104

قُل ما اَسَلُکُم عَلَیهِ مِن اَجرٍ اِلّا مَن شاءَ اَن یَتَّخِذَ اِلى‏ رَبِّهِ سَبیلا. فرقان (25) 57

قُل ما سَاَلتُکُم مِن اَجرٍ فَهُوَ لَکُم اِن اَجرِىَ اِلّا عَلَى اللَّهِ ... . سبأ (34) 47

قُل ما اَسَلُکُم عَلَیهِ مِن اَجرٍ وما اَنا مِنَ المُتَکَلِّفین. ص (38) 86

ذلِکَ الَّذى یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ قُل لا اَسَلُکُم عَلَیهِ اَجرًا اِلَّا المَوَدَّةَ فِى القُربى‏ ومَن یَقتَرِف حَسَنَةً نَزِد لَهُ فیها حُسنًا اِنَّ اللَّهَ غَفورٌ شَکور. شورى (42) 23

168. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به اخلاص در عبادت و پرستش خداوند:

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ قُل لا اَتَّبِعُ اَهواءَکُم ... . انعام (6) 56

قُل اِنَّ صَلاتى ونُسُکى ومَحیاىَ ومَماتى لِلَّهِ رَبِ‏ّ العلَمین. انعام (6) 162

قُل یاَیُّهَا النّاسُ اِن کُنتُم فى شَکٍّ مِن دینى فَلَا اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ ولکِن اَعبُدُ اللَّهَ ... . یونس (10) 104

قُل هذِهِ سَبیلى اَدعوا اِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصیرَةٍ اَنا ومَنِ اتَّبَعَنى وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ رَبَّ هذِهِ البَلدَةِ الَّذى حَرَّمَها ولَهُ کُلُّ شَى‏ءٍ ... . نمل (27) 91

اِنّا اَنزَلنا اِلَیکَ الکِتبَ بِالحَقِ‏ّ فَاعبُدِ اللَّهَ مُخلِصًا لَهُ الدّین * قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ مُخلِصًا لَهُ الدّین * قُلِ اللَّهَ اَعبُدُ مُخلِصًا لَهُ دینى. زمر (39) 2 و 11 و 14

قُل اَفَغَیرَ اللَّهِ تَأمُرُونّى اَعبُدُ اَیُّهَا الجهِلون * ... لَ(34)ن اَشرَکتَ لَیَحبَطَنَّ عَمَلُکَ ... * بَلِ اللَّهَ فَاعبُد ... . زمر (39) 64 - 66

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ ... واُمِرتُ اَن اُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. غافر (40) 66

قُل اِنَّما اَدعوا رَبّى ولا اُشرِکُ بِهِ اَحَدا. جنّ (72) 20

واذکُرِ اسمَ رَبِّکَ وتَبَتَّل اِلَیهِ تَبتیلا. مزمّل (73) 8

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * لَکُم دینُکُم ولِىَ دین. کافرون (109) 1 - 6

169. پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، موظّف به اخلاص در تمام امور:

فَاِن حاجُّوکَ فَقُل اَسلَمتُ وجهِىَ لِلَّهِ ومَنِ اتَّبَعَنِ وقُل لِلَّذینَ اوتوا الکِتبَ والاُمِّیِّینَ ءَاَسلَمتُم فَاِن اَسلَموا فَقَدِ اهتَدَوا واِن تَوَلَّوا فَاِنَّما عَلَیکَ البَلغُ واللَّهُ بَصیرٌ بِالعِبَاد. آل‏عمران (3) 20

قُل اِنَّ صَلاتى ونُسُکى ومَحیاىَ ومَماتى لِلَّهِ رَبِ‏ّ العلَمین. انعام (6) 162

واَن اَقِم وجهَکَ لِلدِّینِ حَنیفًا ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین * ولا تَدعُ مِن دونِ اللَّهِ ما لا یَنفَعُکَ ولا یَضُرُّکَ فَاِن فَعَلتَ فَاِنَّکَ اِذًا مِنَ الظّلِمین. یونس (10) 105 و 106

170. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به اعلام عبادت خالصانه‏ى خود براى خدا:

قُل یاَیُّهَا النّاسُ اِن کُنتُم فى شَکٍّ مِن دینى فَلَا اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ ولکِن اَعبُدُ اللَّهَ الَّذى یَتَوَفّ(35)کُم واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُؤمِنین. یونس (10) 104

قُل هذِهِ سَبیلى اَدعوا اِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصیرَةٍ اَنا ومَنِ اتَّبَعَنى وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

والَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتبَ یَفرَحونَ بِما اُنزِلَ اِلَیکَ ومِنَ الاَحزابِ مَن یُنکِرُ بَعضَهُ قُل اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ ولا اُشرِکَ بِهِ اِلَیهِ اَدعوا واِلَیهِ مَاب. رعد (13) 36

اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ رَبَّ هذِهِ البَلدَةِ الَّذى حَرَّمَها ولَهُ کُلُّ شَى‏ءٍ واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُسلِمین. نمل (27) 91

قُل اَفَغَیرَ اللَّهِ تَأمُرُونّى اَعبُدُ اَیُّهَا الجهِلون * بَلِ اللَّهَ فَاعبُد وکُن مِنَ الشّکِرین. زمر (39) 64 و 66

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ لَمّا جاءَنِىَ البَیِّنتُ مِن رَبّى واُمِرتُ اَن اُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. غافر (40) 66

قُل اِنَّما اَدعوا رَبّى ولا اُشرِکُ بِهِ اَحَدا. جنّ (72) 20

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم * لَکُم دینُکُم ولِىَ دین. کافرون (109) 1 و 2 و 4 و 6

171. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به درخواست اخلاص از خداوند:

وقُل رَبِ‏ّ اَدخِلنى مُدخَلَ صِدقٍ واَخرِجنى مُخرَجَ صِدقٍ واجعَل لى مِن لَدُنکَ سُلطنًا نَصیرا. اسراء (17) 80

172. صبر و پایدارى براى خدا در ابلاغ رسالت، فرمان خدا به پیامبرصلى الله علیه وآله:

یاَیُّهَا المُدَّثِّر * قُم فَاَنذِر * ولِرَبِّکَ فَاصبِر. مدّثر (74) 1 و 2 و 7

173. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به اخلاص در نماز خویش:

قُل اِنَّ صَلاتى ... لِلَّهِ رَبِ‏ّ العلَمین. انعام (6) 162

174. اخلاص محمّدصلى الله علیه وآله در تهجّد و شب‏زنده‏دارى:

اِنَّ ناشِئَةَ الَّیلِ هِىَ اَشَدُّ وطًا واَقوَمُ قیلا. مزمّل (73) 6

175. توجّه کامل به پروردگار و انقطاع از غیر او، توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله:

واذکُرِ اسمَ رَبِّکَ وتَبَتَّل اِلَیهِ تَبتیلا. مزمّل (73) 8

- استغفار

176. فرمان خدا به محمّدصلى الله علیه وآله، جهت استغفار براى خویشتن:

واستَغفِرِ اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ کانَ غَفورًا رَحیما. نساء (4) 106

وقُل رَبِ‏ّ اغفِر وارحَم ... . مؤمنون (23) 118

... واستَغفِر لِذَنبِکَ ... . غافر (40) 55

... واستَغفِر لِذَنبِکَ ولِلمُؤمِنینَ والمُؤمِنتِ ... . محمّد (47) 19

177. محمّدصلى الله علیه وآله، موظّف به طلب آمرزش از خدا براى مؤمنان:

... فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم ... . آل‏عمران (3) 159

... اُولکَ الَّذینَ یُؤمِنونَ بِاللَّهِ ورَسولِهِ فَاِذا استَذَنوکَ لِبَعضِ شَأنِهِم فَأذَن لِمَن شِئتَ مِنهُم واستَغفِر لَهُمُ اللَّهَ ... . نور (24) 62

... واستَغفِر لِذَنبِکَ ولِلمُؤمِنینَ والمُؤمِنتِ ... . محمّد (47) 19

178. دستور خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله، جهت استغفار براى زنان مؤمن:

... واستَغفِر لِذَنبِکَ ولِلمُؤمِنینَ والمُؤمِنتِ ... . محمّد (47) 19

یاَیُّهَا النَّبىُّ اِذا جاءَکَ المُؤمِنتُ ... واستَغفِر لَهُنَّ اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحیم. ممتحنه (60) 12

179. استغفار محمّدصلى الله علیه وآله براى منافقان، در صورت توبه‏ى آنان:

واِذا قیلَ لَهُم تَعالَوا یَستَغفِر لَکُم رَسولُ اللَّهِ لَوَّوا رُءوسَهُم ورَاَیتَهُم یَصُدّونَ وهُم مُستَکبِرون. منافقون (63) 5

180. بى‏اثر بودن استغفار پیامبرصلى الله علیه وآله براى منافقان:

استَغفِر لَهُم اَو لا تَستَغفِر لَهُم اِن تَستَغفِر لَهُم سَبعینَ مَرَّةً فَلَن یَغفِرَ اللَّهُ لَهُم ذلِکَ بِاَنَّهُم کَفَروا بِاللَّهِ ورَسولِهِ واللَّهُ لا یَهدِى القَومَ الفسِقین. توبه (9) 80

سَواءٌ عَلَیهِم اَستَغفَرتَ لَهُم اَم لَم تَستَغفِر لَهُم لَن یَغفِرَ اللَّهُ لَهُم اِنَّ اللَّهَ لا یَهدِى القَومَ الفسِقین. منافقون (63) 6

181. اثر بخشیدن استغفار پیامبرصلى الله علیه وآله براى منافقان، پس از استغفار و توبه‏ى آنان:

اَلَم تَرَ اِلَى الَّذینَ یَزعُمونَ اَنَّهُم ءامَنوا بِما اُنزِلَ اِلَیکَ ... * ... ولَو اَنَّهُم اِذ ظَلَموا اَنفُسَهُم جاءوکَ فَاستَغفَروا اللَّهَ واستَغفَرَ لَهُمُ الرَّسولُ لَوَجَدوا اللَّهَ تَوّابًا رَحیما. نساء (4) 60 و 64

قُل اِنَّما اَنا بَشَرٌ مِثلُکُم یوحى‏ اِلَىَّ اَنَّما اِلهُکُم اِلهٌ وحِدٌ فَاستَقیموا اِلَیهِ واستَغفِروهُ وویلٌ لِلمُشرِکین. فصّلت (41) 6

182. اثر بخشیدن استغفار پیامبرصلى الله علیه وآله، براى آمرزش گناهکاران و خطاکاران:

... ولَو اَنَّهُم اِذ ظَلَموا اَنفُسَهُم جاءوکَ فَاستَغفَروا اللَّهَ واستَغفَرَ لَهُمُ الرَّسولُ لَوَجَدوا اللَّهَ تَوّابًا رَحیما. نساء (4) 64

... اُولکَ الَّذینَ یُؤمِنونَ بِاللَّهِ ورَسولِهِ فَاِذا استَذَنوکَ لِبَعضِ شَأنِهِم فَأذَن لِمَن شِئتَ مِنهُم واستَغفِر لَهُمُ اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحیم. نور (24) 62

واِذا قیلَ لَهُم تَعالَوا یَستَغفِر لَکُم رَسولُ اللَّهِ ... . منافقون (63) 5

یاَیُّهَا النَّبىُّ اِذا جاءَکَ المُؤمِنتُ ... واستَغفِر لَهُنَّ اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحیم. ممتحنه (60) 12

183. ممنوعیّت استغفار محمّدصلى الله علیه وآله براى مشرکان، در صورت علم به دوزخى بودن آنان:

ما کانَ لِلنَّبِىِ‏ّ والَّذینَ ءامَنوا اَن یَستَغفِروا لِلمُشرِکینَ ... مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُم اَنَّهُم اَصحبُ الجَحیم. توبه (9) 113

184. استغفار پیامبرصلى الله علیه وآله، در روز قیامت:

... یَومَ لا یُخزِى اللَّهُ النَّبىَّ والَّذینَ ءامَنوا مَعَهُ ... یَقولونَ رَبَّنا اَتمِم لَنا نورَنًا واغفِر لَنا ... . تحریم (66) 8

- اطاعت‏

185. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور پیروى از تعالیم وحى:

یاَیُّهَا النَّبِىُّ اتَّقِ اللَّهَ ولا تُطِعِ الکفِرینَ والمُنفِقینَ اِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیمًا حَکیما * واتَّبِع ما یوحى‏ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ اِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعمَلونَ خَبیرا. احزاب (33) 1 و 2

186. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به تبعیّت نکردن از کافران:

فَلا تُطِعِ الکفِرینَ وجهِدهُم بِهِ جِهادًا کَبیرا. فرقان (25) 52

یاَیُّهَا النَّبِىُّ اتَّقِ اللَّهَ ولا تُطِعِ الکفِرینَ والمُنفِقینَ اِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیمًا حَکیما * ولا تُطِعِ الکفِرینَ والمُنفِقینَ ودَع اَذ(36)هُم وتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ وکَفى‏ بِاللَّهِ وکیلا. احزاب (33) 1 و 48

187. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به تبعیّت نکردن از منافقان:

یاَیُّهَا النَّبِىُّ اتَّقِ اللَّهَ ولا تُطِعِ الکفِرینَ والمُنفِقینَ اِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیمًا حَکیما * ولا تُطِعِ الکفِرینَ والمُنفِقینَ ودَع اَذ(37)هُم وتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ وکَفى‏ بِاللَّهِ وکیلا. احزاب (33) 1 و 48

188. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به تبعیّت نکردن از افراد پست، عیب‏جو، متجاوز، گناهکار و بدنام:

ولا تُطِع کُلَّ حَلّافٍ مَهین * هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَمیم * مَنّاعٍ لِلخَیرِ مُعتَدٍ اَثیم * عُتُلٍ‏ّ بَعدَ ذلِکَ زَنیم. قلم (68) 10 - 13

189. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به پرهیز از پیروى افراد غافل و هواپرست:

واصبِر نَفسَکَ مَعَ الَّذینَ یَدعونَ رَبَّهُم بِالغَدوةِ والعَشىِ‏ّ یُریدونَ وَجهَهُ ولا تَعدُ عَیناکَ عَنهُم تُریدُ زینَةَ الحَیوةِ الدُّنیا ولا تُطِع مَن اَغفَلنا قَلبَهُ عَن ذِکرِنا واتَّبَعَ هَو(38)هُ وکانَ اَمرُهُ فُرُطا. کهف (18) 28

190. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به پیروى نکردن از افراد گناهکار:

فَاصبِر لِحُکمِ رَبِّکَ ولا تُطِع مِنهُم ءاثِمًا اَو کَفورا. انسان (76) 24

191. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به تبعیّت نکردن از افراد ناسپاس:

فَاصبِر لِحُکمِ رَبِّکَ ولا تُطِع مِنهُم ءاثِمًا اَو کَفورا. انسان (76) 24

192. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به پیروى نکردن از اکثریّت مردم:

واِن تُطِع اَکثَرَ مَن فِى الاَرضِ یُضِلّوکَ عَن سَبیلِ اللَّهِ اِن یَتَّبِعونَ اِلَّاالظَّنَّ واِن هُم اِلّا یَخرُصون. انعام (6) 116

193. اطاعت کردن محمّدصلى الله علیه وآله از مکذّبان، مورد نهى خداوند:

فَلا تُطِعِ المُکَذِّبین. قلم (68) 8

اَرَءَیتَ اِن کَذَّبَ وتَوَلّى‏ * کَلّا لا تُطِعهُ واسجُد واقتَرِب. علق (96) 13 و 19

194. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور به اعلام اطاعت خود و پیروانش از پروردگار جهانیان:

... قُل اِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الهُدى‏ واُمِرنا لِنُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. انعام (6) 71

195. اطاعت و پیروى پیامبرصلى الله علیه وآله از ابراهیم‏علیه السلام و آیین وى:

اِنَّ اَولَى النّاسِ بِاِبرهیمَ لَلَّذینَ اتَّبَعوهُ وهذا النَّبِىُّ ... . آل‏عمران (3) 68

196. هشدار خدا به پیامبرصلى الله علیه وآله، نسبت به اطاعت از هوا و هوس یهود و نصارا:

ولَن تَرضى‏ عَنکَ الیَهودُ ولَاالنَّصرى‏ حَتّى‏ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم قُل اِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الهُدى‏ ول(39)نِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَ الَّذى جاءَکَ مِنَ العِلمِ ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِن ولِىٍ‏ّ ولا نَصیر. بقره (2) 120

197. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به اطاعت و پیروى از اسلام:

ثُمَّ جَعَلنکَ عَلى‏ شَریعَةٍ مِنَ الاَمرِ فَاتَّبِعها ولا تَتَّبِع اَهواءَ الَّذینَ لا یَعلَمون. جاثیه (45) 18

198. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به پیروى از راه انابه‏کنندگان:

واِن جهَداکَ عَلى‏ اَن تُشرِکَ بى ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ فَلا تُطِعهُما وصاحِبهُما فِى الدُّنیا مَعروفًا واتَّبِع سَبیلَ مَن اَنابَ اِلَىَّ ثُمَّ اِلَىَّ مَرجِعُکُم فَاُنَبِّئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلون. لقمان (31) 15

199. مأموریّت پیامبرصلى الله علیه وآله به پیروى از جبرئیل در قرائت قرآن:

فَاِذا قَرَأنهُ فَاتَّبِع قُرءانَه. قیامت (75) 18

- انابه‏

200. انابه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله به درگاه خداوند:

وکَذلِکَ اَوحَینا اِلَیکَ قُرءانًا عَرَبیًّا ... * ... ذلِکُمُ اللَّهُ رَبّى عَلَیهِ تَوَکَّلتُ واِلَیهِ اُنیب. شورى (42) 7 و 10

201. توجّه به ربوبیّت خداوند، زمینه‏ساز انابه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله به درگاه الهى:

... ذلِکُمُ اللَّهُ رَبّى عَلَیهِ تَوَکَّلتُ واِلَیهِ اُنیب. شورى (42) 10

- تسبیح‏

202. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور تسبیح و تنزیه پروردگار خویش، هم‏زمان با آغاز هر کار و تلاش:

واصبِر لِحُکمِ رَبِّکَ فَاِنَّکَ بِاَعیُنِنا وسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ حینَ تَقوم.(40) طور (52) 48

203. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به تسبیح و تنزیه خداوند:

قُل ... وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ ... . حجر (15) 98

... قُل سُبحانَ رَبّى ... . اسراء (17) 93

... وسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِها ومِن ءاناىِ الَّیلِ فَسَبِّح واَطرافَ النَّهارِ ... . طه (20) 130

... وسَبِّح بِحَمدِهِ ... . فرقان (25) 58

... وسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ بِالعَشىِ‏ّ والاِبکر. غافر (40) 55

... وسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ الغُروب * ومِنَ الَّیلِ فَسَبِّحهُ واَدبرَ السُّجود. ق (50) 39 و 40

... وسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ حینَ تَقوم * ومِنَ الَّیلِ فَسَبِّحهُ واِدبرَ النُّجوم. طور (52) 48 و 49

فَسَبِّح بِاسمِ رَبِّکَ العَظیم. واقعه (56) 74

فَسَبِّح بِاسمِ رَبِّکَ العَظیم. واقعه (56) 96

فَسَبِّح بِاسمِ رَبِّکَ العَظیم. حاقّه (69) 52

ومِنَ الَّیلِ فَاسجُد لَهُ وسَبِّحهُ لَیلًا طَویلا. انسان (76) 26

سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلى‏. اعلى (87) 1

فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ ... . نصر (110) 3

- تسلیم‏

204. جایگاه پیامبرصلى الله علیه وآله در مقام تسلیم، برتر از همه‏ى تسلیم شوندگان در برابر خدا:

... قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَکونَ اَوَّلَ مَن اَسلَمَ ... . انعام (6) 14

لا شَریکَ لَهُ وبِذلِکَ اُمِرتُ واَنا اَوَّلُ المُسلِمین. انعام (6) 163

واُمِرتُ لِاَن اَکونَ اَوَّلَ المُسلِمین. زمر (39) 12

205. تسلیم همه جانبه در برابر پروردگار، مأموریّت الهى پیامبرصلى الله علیه وآله:

قُل ءامَنّا بِاللَّهِ ... ونَحنُ لَهُ مُسلِمون. آل‏عمران (3) 84

قُل اَنَدعوا مِن دونِ اللَّهِ ... واُمِرنا لِنُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. انعام (6) 71

واَن اَقِم وجهَکَ لِلدِّینِ حَنیفًا ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین. یونس (10) 105

206. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور اعلان تسلیم خود در برابر خدا:

فَاِن حاجُّوکَ فَقُل اَسلَمتُ وجهِىَ لِلَّهِ ... . آل‏عمران (3) 20

... قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَکونَ اَوَّلَ مَن اَسلَمَ ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین. انعام (6) 14

اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ ... واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُسلِمین. نمل (27) 91

207. سبقت پیامبرصلى الله علیه وآله از امّت خویش، در تسلیم و اطاعت حق:

قُل اَغَیرَ اللَّهِ اَتَّخِذُ ولِیًّا ... قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَکونَ اَوَّلَ مَن اَسلَمَ ... . انعام (6) 14

لا شَریکَ لَهُ وبِذلِکَ اُمِرتُ واَنا اَوَّلُ المُسلِمین. انعام (6) 163

واُمِرتُ لِاَن اَکونَ اَوَّلَ المُسلِمین. زمر (39) 12

- تضرّع‏

208. مأموریّت دادن خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله، براى یاد او همراه با تضرّع:

واذکُر رَبَّکَ فى نَفسِکَ تَضَرُّعًا ... . اعراف (7) 205

209. تضرّع به درگاه الهى و حاجت خواستن از خداوند، مورد توصیه‏ى خداوند:

واِلى‏ رَبِّکَ فَارغَب. انشراح (94) 8

210. هشدار خداوند به محمّدصلى الله علیه وآله درباره‏ى غفلت از تضرّع به پیشگاه الهى:

واذکُر رَبَّکَ فى نَفسِکَ تَضَرُّعًا وخیفَةً ... ولا تَکُن مِنَ الغفِلین. اعراف (7) 205

- تقرّب‏

211. محمّدصلى الله علیه وآله، از مقربان در پیشگاه خداوند:

واِن کُنتُم فى رَیبٍ مِمّا نَزَّلنا عَلى‏ عَبدِنا ... . بقره (2) 23

... ولَو اَنَّهُم اِذ ظَلَموا اَنفُسَهُم جاءوکَ فَاستَغفَروا اللَّهَ واستَغفَرَ لَهُمُ الرَّسولُ لَوَجَدوا اللَّهَ تَوّابًا رَحیما. نساء (4) 64

وما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُم واَنتَ فِیهِم ... . انفال (8) 33

... اِن کُنتُم ءامَنتُم بِاللَّهِ وما اَنزَلنا عَلى‏ عَبدِنا ... . انفال (8) 41

سُبحنَ الَّذى اَسرى‏ بِعَبدِهِ ... . اسراء (17) 1

... اِنَّ فَضلَهُ کانَ عَلَیکَ کَبیرا. اسراء (17) 87

اَلحَمدُ لِلَّهِ الَّذى اَنزَلَ عَلى‏ عَبدِهِ الکِتبَ ... . کهف (18) 1

تَبارَکَ الَّذى نَزَّلَ الفُرقانَ عَلى‏ عَبدِهِ ... . فرقان (25) 1

اَلَیسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبدَهُ ... . زمر (39) 36

وهُوَ بِالاُفُقِ الاَعلى‏ * ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى‏ * فَکانَ قابَ قَوسَینِ اَو اَدنى‏ * فَاَوحى‏ اِلى‏ عَبدِهِ ما اَوحى‏. نجم (53) 7 - 10

هُوَ الَّذى یُنَزِّلُ عَلى‏ عَبدِهِ ءایتٍ بَیِّنتٍ ... . حدید (57) 9

212. سجده و خضوع محمّدصلى الله علیه وآله به پیشگاه الهى، مایه‏ى تقرّب او به خداوند:

کَلّا لا تُطِعهُ واسجُد واقتَرِب. علق (96) 19

213. تشبیه تقرّب محمّدصلى الله علیه وآله به خدا، به اندازه‏ى دو کمان یا کمتر:

ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى‏ * فَکانَ قابَ قَوسَینِ اَو اَدنى‏. نجم (53) 8 و 9

- توبه‏

214. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به استغفار و توبه در درگاه ربوبى:

فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ واستَغفِرهُ اِنَّهُ کانَ تَوّابا. نصر (110) 3

نیز¬ استغفار محمّدصلى الله علیه وآله‏

- توحید

215. محمّدصلى الله علیه وآله، از خداپرستان موحّد:

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ قُل لا اَتَّبِعُ اَهواءَکُم قَد ضَلَلتُ اِذًا وما اَنَا مِنَ المُهتَدین. انعام (6) 56

قُل اَنَدعوا مِن دونِ اللَّهِ ما لا یَنفَعُنا ولا یَضُرُّنا ... . انعام (6) 71

اِنّى وجَّهتُ وجهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّموتِ والاَرضَ حَنیفًا وما اَنا مِنَ المُشرِکین. انعام(6) 79

اِتّبِع ما اوحِىَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ لا اِلهَ اِلّا هُوَ واَعرِض عَنِ المُشرِکین. انعام (6) 106

اَفَغَیرَ اللَّهِ اَبتَغى حَکَمًا ... . انعام (6) 114

قُل اِنَّنى هَد-نى رَبّى اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیمٍ دینًا قِیَمًا مِلَّةَ اِبرهیمَ حَنِیفًا وما کانَ مِنَ المُشرِکین * قُل اِنَّ صَلاتى ونُسُکى ومَحیاىَ ومَماتى لِلَّهِ رَبِ‏ّ العلَمین * لا شَریکَ لَهُ وبِذلِکَ اُمِرتُ واَنا اَوَّلُ المُسلِمین * قُل اَغَیرَ اللَّهِ اَبغى رَبًّا وهُوَ رَبُّ کُلِ‏ّ شَى‏ءٍ ... . انعام (6) 161 - 164

فَاِن تَوَلَّوا فَقُل حَسبِىَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَیهِ تَوَکَّلتُ وهُوَ رَبُّ العَرشِ العَظیم. توبه (9) 129

قُل یاَیُّهَا النّاسُ اِن کُنتُم فى شَکٍّ مِن دینى فَلَا اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ ولکِن اَعبُدُ اللَّهَ الَّذى یَتَوَفّ(41)کُم واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُؤمِنین * واَن اَقِم وجهَکَ لِلدِّینِ حَنیفًا ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین. یونس (10) 104 و 105

قُل هذِهِ سَبیلى اَدعوا اِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصیرَةٍ اَنا ومَنِ اتَّبَعَنى وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

والَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتبَ یَفرَحونَ بِما اُنزِلَ اِلَیکَ ومِنَ الاَحزابِ مَن یُنکِرُ بَعضَهُ قُل اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ ولا اُشرِکَ بِهِ اِلَیهِ اَدعوا واِلَیهِ مَاب. رعد (13) 36

فَلا تَدعُ مَعَ اللَّهِ اِلهًا ءاخَرَ فَتَکونَ مِنَ المُعَذَّبین. شعراء (26) 213

اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ رَبَّ هذِهِ البَلدَةِ الَّذى حَرَّمَها ولَهُ کُلُّ شَى‏ءٍ واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُسلِمین. نمل (27) 91

... وَادعُ اِلى‏ رَبِّکَ ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین * ولا تَدعُ مَعَ اللَّهِ اِلهًا ءاخَرَ ... . قصص (28) 87 و 88

قُل اَفَغَیرَ اللَّهِ تَأمُرُونّى اَعبُدُ اَیُّهَا الجهِلون * ولَقَد اُوحِىَ اِلَیکَ واِلَى الَّذینَ مِن قَبلِکَ لَ(42)ن اَشرَکتَ لَیَحبَطَنَّ عَمَلُکَ ولَتَکونَنَّ مِنَ الخسِرین * بَلِ اللَّهَ فَاعبُد وکُن مِنَ الشّکِرین. زمر (39) 64 - 66

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ لَمّا جاءَنِىَ البَیِّنتُ مِن رَبّى واُمِرتُ اَن اُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. غافر (40) 66

قُل اِنَّما اَدعوا رَبّى ولا اُشرِکُ بِهِ اَحَدا * قُل اِنّى لَن یُجیرَنى مِنَ اللَّهِ اَحَدٌ ولَن اَجِدَ مِن دونِهِ مُلتَحَدا. جنّ (72) 20 و 22

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد. کافرون (109) 1 - 5

نیزر تبلیغ محمّدصلى الله علیه وآله، اهداف تبلیغ محمّدصلى الله علیه وآله، توحید

216. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور اعلام موضع سازش‏ناپذیر عقیدتى و توحیدى خود به مردم:

قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ مُخلِصًا لَهُ الدّین. زمر (39) 11

217. محمّدصلى الله علیه وآله، از گواهان بر توحید:

قُل اَىُّ شَى‏ءٍ اَکبَرُ شَهدَةً قُلِ اللَّهُ شَهیدٌ بَینى وبَینَکُم واوحِىَ اِلَىَّ هذا القُرءانُ لِاُنذِرَکُم بِهِ ومَن بَلَغَ اَنَّکُم لَتَشهَدونَ اَنَّ مَعَ اللَّهِ ءالِهَةً اُخرى‏ قُل لا اَشهَدُ ... . انعام (6) 19

نیز¬ تبلیغ محمّدصلى الله علیه وآله، اهداف تبلیغ محمّدصلى الله علیه وآله، تنزیه محمّدصلى الله علیه وآله و توحید

- توکّل‏

218. توصیه‏ى اکید خدا به محمّدصلى الله علیه وآله، براى توکّل بر خدا در کارها و امور:

... وشاوِرهُم فِى الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ ... . آل‏عمران (3) 159

... فَاَعرِض عَنهُم وتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ ... . نساء (4) 81

واِن جَنَحوا لِلسَّلمِ فَاجنَح لَها وتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ ... * یاَیُّهَا النَّبِىُّ حَسبُکَ اللَّهُ ومَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ المُؤمِنین. انفال (8) 61 و 64

قُل لَن یُصیبَنا اِلّا ما کَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَول(43)نا وعَلَى اللَّهِ فَلیَتَوَکَّلِ المُؤمِنون. توبه (9) 51

فَاِن تَوَلَّوا فَقُل حَسبِىَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَیهِ تَوَکَّلتُ ... . توبه (9) 129

... واِلَیهِ یُرجَعُ الاَمرُ کُلُّهُ فَاعبُدهُ وتَوَکَّل عَلَیهِ ... . هود (11) 123

... قُل هُوَ رَبّى لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَیهِ تَوَکَّلتُ ... . رعد (13) 30

وتَوَکَّل عَلَى الحَىِ‏ّ الَّذى لا یَموتُ ... . فرقان (25) 58

واَنذِر عَشیرَتَکَ الاَقرَبین * فَاِن عَصَوکَ فَقُل اِنّى بَرى‏ءٌ مِمّا تَعمَلون * وتَوَکَّل عَلَى العَزیزِ الرَّحیم. شعراء (26) 214 و 216 و 217

فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ ... . نمل (27) 79

وتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ وکَفى‏ بِاللَّهِ وکیلا. احزاب (33) 3

... وتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ ... . احزاب (33) 48

... قُل حَسبِىَ اللَّهُ عَلَیهِ یَتَوَکَّلُ المُتَوَکِّلون. زمر (39) 38

قُل هُوَ الرَّحمنُ ءامَنّا بِهِ وعَلَیهِ تَوَکَّلنا ... . ملک (67) 29

رَبُّ المَشرِقِ والمَغرِبِ لا اِلهَ اِلّا هُوَ فاتَّخِذهُ وکیلا. مزمّل (73) 9

219. توکّل پیامبرصلى الله علیه وآله بر خداوند، به دلیل ربوبیّت او:

... قُل هُوَ رَبّى لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَیهِ تَوَکَّلتُ واِلَیهِ مَتاب. رعد (13) 30

... ذلِکُمُ اللَّهُ رَبّى عَلَیهِ تَوَکَّلتُ واِلَیهِ اُنیب. شورى (42) 10

رَبُّ المَشرِقِ والمَغرِبِ لا اِلهَ اِلّا هُوَ فاتَّخِذهُ وکیلا. مزمّل (73) 9

- تهجّد

220. تهجد و شب زنده‏دارى پیامبرصلى الله علیه وآله، مورد توجه و آگاهى خداوند:

اِنَّ رَبَّکَ یَعلَمُ اَنَّکَ تَقومُ اَدنى‏ مِن ثُلُثَىِ الَّیلِ ونِصفَهُ وثُلُثَهُ ... . مزمّل (73) 20

221. بیدار شدن از خواب در دل شب، براى تهجّد و قرائت قرآن، توصیه‏ى خدا به محمّدصلى الله علیه وآله:

یاَیُّهَا المُزَّمِّل * قُمِ الَّیلَ اِلّا قَلیلا * نِصفَهُ اَوِ انقُص مِنهُ قَلیلا * اَو زِد عَلَیهِ ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتیلا. مزمّل (73) 1 - 4

- حقانیّت‏

222. حقّانیّت اسلام و رسالت پیغمبرصلى الله علیه وآله:

قُل یاَیُّهَا النّاسُ قَد جاءَکُمُ الحَقُّ مِن رَبِّکُم فَمَنِ اهتَدى‏ فَاِنَّما یَهتَدى لِنَفسِهِ ومَن ضَلَّ فَاِنَّما یَضِلُّ عَلَیها وما اَنا عَلَیکُم بِوَکیل. یونس (10) 108

بَل کَذَّبوا بِالحَقِ‏ّ لَمّا جاءَهُم فَهُم فى اَمرٍ مَریج. ق (50) 5

223. تأکید خداوند بر حقّانیّت رسالت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

ق والقُرءانِ المَجید * بَل عَجِبوا اَن جاءَهُم مُنذِرٌ مِنهُم فَقالَ الکفِرونَ هذا شَى‏ءٌ عَجیب * بَل کَذَّبوا بِالحَقِ‏ّ لَمّا جاءَهُم فَهُم فى اَمرٍ مَریج. ق (50) 1 و 2 و 5

224. مخالفت با رسول خداصلى الله علیه وآله، پس از آگاهى به حقانیت آن حضرت، موجب گرفتار شدن به عذاب جهنم:

ومَن یُشاقِقِ الرَّسولَ مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُ الهُدى‏ ویَتَّبِع غَیرَ سَبیلِ المُؤمِنینَ نُوَلِّهِ ما تَوَلّى‏ ونُصلِهِ جَهَنَّمَ وساءَت مَصیرا. نساء (4) 115

225. بیان حقایق کتمان شده از تورات و انجیل از سوى پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، نشانى بر حقّانیّت آن حضرت:

یاَهلَ الکِتبِ قَد جاءَکُم رَسولُنا یُبَیِّنُ لَکُم کَثیرًا مِمّا کُنتُم تُخفونَ مِنَ الکِتبِ ویَعفوا عَن کَثیرٍ قَد جاءَکُم مِنَ اللَّهِ نورٌ وکِتبٌ مُبین. مائده (5) 15

226. اتمام‏حجّت خداوند بر حقّانیّت پیامبرصلى الله علیه وآله:

اِنّا اَرسَلنکَ بِالحَقِ‏ّ بَشیرًا ونَذیرًا ولا تُسَلُ عَن اَصحبِ الجَحیم. بقره (2) 119

227. کفرورزى، موجب انکار هرگونه معجزه و گواه بر حقّانیّت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

ولَو نَزَّلنا عَلَیکَ کِتبًا فى قِرطاسٍ فَلَمَسوهُ بِاَیدیهِم لَقالَ الَّذینَ کَفَروا اِن هذا اِلّا سِحرٌ مُبین. انعام (6) 7

228. قسم‏هاى الهى به ستاره‏ها، شب و صبح، براى حقّانیّت قرآن و پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

فَلا اُقسِمُ بِالخُنَّس * الجَوارِ الکُنَّس * والَّیلِ اِذا عَسعَس * والصُّبحِ اِذا تَنَفَّس * اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ کَریم * ذى قُوَّةٍ عِندَ ذِى العَرشِ مَکین. تکویر (81) 15 - 20

229. تأیید حقّانیّت و روشنى راه پیامبرصلى الله علیه وآله از سوى خداوند:

فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّکَ عَلَى الحَقِ‏ّ المُبین. نمل (27) 79

230. منافع قوم یهود، برتر از اعتراف به حقّانیّت محمّدصلى الله علیه وآله، در دیدگاه عالمان و پیشوایان آنان:

واِذا لَقُوا الَّذینَ ءامَنوا قالوا ءامَنّا واِذا خَلا بَعضُهُم اِلى‏ بَعضٍ قالوا اَتُحَدِّثونَهُم بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَیکُم لِیُحاجّوکُم بِهِ عِندَ رَبِّکُم اَفَلا تَعقِلون.(44) بقره (2) 76

231. انکار حقّانیّت رسالت پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله، در حکم کفر به خداوند:

واِذَا سَمِعوا ما اُنزِلَ اِلَى الرَّسولِ تَرَى‏ اَعیُنَهُم تَفیضُ مِنَ الدَّمعِ مِمّا عَرَفوا مِنَ الحَقِ‏ّ یَقولونَ رَبَّنا ءامَنّا فَاکتُبنا مَعَ الشّهِدین * وما لَنا لا نُؤمِنُ بِاللَّهِ وما جاءَنا مِنَ الحَقِ‏ّ ... * والَّذینَ کَفَروا وکَذَّبوا بِایتِنا اُولکَ اَصحبُ الجَحیم (45). مائده (5) 83 و 84 و 86

232. سوگند خداوند به قرآن حکیم، براى اثبات حقّانیّت رسالت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله:

والقُرءانِ الحَکیم * اِنَّکَ لَمِنَ المُرسَلین. یس (36) 2 و 3

233. سوگند خداوند به دیدنى‏ها و نادیدنى‏ها، براى اثبات حقّانیّت پیامبرصلى الله علیه وآله:

فَلا اُقسِمُ بِما تُبصِرون * وما لا تُبصِرون * اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ کَریم. حاقّه (69) 38 - 40

234. اطمینان پیامبرصلى الله علیه وآله به حقانیت راه خود، مقتضى توکل او به خدا:

فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّکَ عَلَى الحَقِ‏ّ المُبین. نمل (27) 79

235. تغییر قبله از بیت‏المقدّس به کعبه، اتمام حجّتى از سوى خدا جهت اثبات حقّانیّت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله:

سَیَقولُ السُّفَهاءُ مِنَ النّاسِ ما ولّهُم عَن قِبلَتِهِمُ الَّتى کانوا عَلَیها ... * وکَذلِکَ جَعَلنکُم اُمَّةً وسَطًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ ویَکونَ الرَّسولُ عَلَیکُم شَهیدًا وما جَعَلنَا القِبلَةَ الَّتى کُنتَ عَلَیها اِلّا لِنَعلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرَّسولَ مِمَّن یَنقَلِبُ عَلى‏ عَقِبَیهِ واِن کانَت لَکَبیرَةً اِلّا عَلَى الَّذینَ هَدَى اللَّهُ وما کانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ ایمنَکُم اِنَّ اللَّهَ بِالنّاسِ لَرَءوفٌ رَحیم (46). بقره (2) 142 و 143 

ومِن حَیثُ خَرَجتَ فَوَلِ‏ّ وجهَکَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وحَیثُ ما کُنتُم فَوَلّوا وُجوهَکُم شَطرَهُ لِئَلّا یَکونَ لِلنّاسِ عَلَیکُم حُجَّةٌ ... . بقره (2) 150

236. شهادت علماى اهل کتاب در عصر بعثت بر حقّانیّت پیامبرصلى الله علیه وآله:

ویَقولُ الَّذینَ کَفَروا لَستَ مُرسَلًا قُل کَفى‏ بِاللَّهِ شَهیدًا بَینى وبَینَکُم ومَن عِندَهُ عِلمُ الکِتب.(47) رعد (13) 43

237. استفاده نکردن از غذا، راه نرفتن در بازارها، داشتن گنج و باغ، نشانه‏هاى صدق و حقّانیّت پیامبرصلى الله علیه وآله از دیدگاه مشرکان:

وقالَ الَّذینَ کَفَروا اِن هذا اِلّا اِفکٌ افتَر(48)هُ واَعانَهُ عَلَیهِ قَومٌ ءاخَرُونَ فَقَد جاءو ظُلمًا وزورا * وقالوا اَسطیرُ الاَوَّلینَ اکتَتَبَها فَهِىَ تُملى‏ عَلَیهِ بُکرَةً واَصیلا * قُل اَنزَلَهُ الَّذى یَعلَمُ السِّرَّ فِى السَّموتِ والاَرضِ اِنَّهُ کانَ غَفورًا رَحیما * وقالوا مالِ هذا الرَّسولِ یَأکُلُ الطَّعامَ ویَمشى فِى الاَسواقِ لَولا اُنزِلَ اِلَیهِ مَلَکٌ فَیَکونَ مَعَهُ نَذیرا * اَو یُلقى‏ اِلَیهِ کَنزٌ اَو تَکونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأکُلُ مِنها وقالَ الظّلِمونَ اِن تَتَّبِعونَ اِلّا رَجُلًا مَسحورا. فرقان (25) 4 - 8

238. تلاش پیشوایان بنى‏قریظه براى کتمان حقّانیّت رسالت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

واِذا لَقُوا الَّذینَ ءامَنوا قالوا ءامَنّا واِذا خَلا بَعضُهُم اِلى‏ بَعضٍ قالوا اَتُحَدِّثونَهُم بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَیکُم لِیُحاجّوکُم بِهِ عِندَ رَبِّکُم اَفَلا تَعقِلون.(49) بقره (2) 76

239. نقش مؤثّر اندیشه و خردمندى، در راهیابى به حقّانیّت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

... واَسَرُّوا النَّجوَى الَّذینَ ظَلَموا هَل هذا اِلّا بَشَرٌ مِثلُکُم اَفَتَأتونَ السِّحرَ ... * بَل قالوا اَضغثُ اَحلمٍ بَلِ افتَرهُ بَل هُوَ شاعِرٌ ... * وما اَرسَلنا قَبلَکَ اِلّا رِجالًا نوحى اِلَیهِم فَسَلوا اَهلَ الذِّکرِ اِن کُنتُم لا تَعلَمون * لَقَد اَنزَلنا اِلَیکُم کِتبًا فیهِ ذِکرُکُم اَفَلا تَعقِلون. انبیاء (21) 3 و 5 و 7 و 10

240. یهود و نصارا، خواهان سخن گفتن خداوند با آنان، درباره‏ى حقانیت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

و قالَ الَّذینَ لایَعلَمونَ لَولا یُکَلِّمُنَا اللَّهُ اَو تَأتینا ءایَةٌ کَذلِکَ قالَ الَّذینَ مِن قَبلِهِم مِثلَ قَولِهِم تَشبَهَت قُلوبُهُم قَد بَیَّنَّا الأیتِ لِقَومٍ یوقِنون. بقره (2) 118

241. بیان حقّانیّت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، امانتى الهى در دست اهل‏کتاب:

اِنَّ اللَّهَ یَأمُرُکُم اَن تُؤَدُّوا الاَمنتِ اِلى‏ اَهلِها ... .(50) نساء (4) 58

242. کفرپیشگان عصر بعثت، خواستار معجزه‏اى جز قرآن، بر حقّانیّت محمّدصلى الله علیه وآله:

وقالوا لَولا نُزِّلَ عَلَیهِ ءایَةٌ مِن رَبِّهِ ... . انعام (6) 37

ویَقولونَ لَولا اُنزِلَ عَلَیهِ ءایَةٌ مِن رَبِّهِ ... . یونس (10) 20

ویَقولُ الَّذینَ کَفَروا لَولا اُنزِلَ عَلَیهِ ءایَةٌ مِن رَبِّهِ ... . رعد (13) 7

وقالوا لَولا یَأتینا بِایَةٍ مِن رَبِّهِ ... . طه (20) 133

243. گواه‏طلبى مشرکان از پیامبرصلى الله علیه وآله در تأیید حقّانیّت آن حضرت:

قُل اَىُّ شَى‏ءٍ اَکبَرُ شَهدَةً قُلِ اللَّهُ شَهیدٌ بَینى وبَینَکُم ... . انعام (6) 19

244. ارایه‏ى معجزه‏اى محسوس و قابل رؤیت، توقّع مشرکان از پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله جهت اثبات درستى ادّعاى نبوّت و حقّانیّت آن حضرت:

اَو یُلقى‏ اِلَیهِ کَنزٌ اَو تَکونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأکُلُ مِنها وقالَ الظّلِمونَ اِن تَتَّبِعونَ اِلّا رَجُلًا مَسحورا. فرقان (25) 8

245. حقّانیّت پیامبرصلى الله علیه وآله و ارتباط او با وحى، امرى ثابت شده براى منافقان:

یَحذَرُ المُنفِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فى قُلوبِهِم ... . توبه (9) 64

246. نازل نشدن عذاب الهى به علت اهانت‏هاى منافقان و یهودیان به آنان، دلیل عدم حقانیت آن حضرت در نظر آنان:

اَلَم تَرَ اِلَى الَّذینَ نُهوا عَنِ النَّجوى‏ ثُمَّ یَعودونَ لِما نُهوا عَنهُ ویَتَنجَونَ بِالاِثمِ والعُدونِ ومَعصیَتِ الرَّسولِ واِذا جاءوکَ حَیَّوکَ بِما لَم یُحَیِّکَ بِهِ اللَّهُ ویَقولونَ فى اَنفُسِهِم لَولا یُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِما نَقولُ ... . مجادله (58) 8

247. اطمینان یهودیان عصر بعثت به حقانیت پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله و انطباق علایم پیامبر موجود در کتاب آسمانى آنان بر آن حضرت:

واِذا لَقُوا الَّذینَ ءامَنوا قالوا ءامَنّا واِذا خَلا بَعضُهُم اِلى‏ بَعضٍ قالوا اَتُحَدِّثونَهُم بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَیکُم لِیُحاجّوکُم بِهِ عِندَ رَبِّکُم اَفَلا تَعقِلون. بقره (2) 76

اِنَّ الَّذینَ یَکتُمونَ ما اَنزَلنا مِنَ البَیِّنتِ والهُدى‏ مِن بَعدِ ما بَیَّنّهُ لِلنّاسِ فِى الکِتبِ اُولکَ یَلعَنُهُمُ اللَّهُ ویَلعَنُهُمُ اللّعِنون. بقره (2) 159

- خوف از خدا

248. شایسته بودن خوف پیامبرصلى الله علیه وآله از خدا، نه از مردم، در ماجراى ازدواج با همسر پسرخوانده‏ى خود (زید):

واِذ تَقولُ لِلَّذى اَنعَمَ اللَّهُ عَلَیهِ واَنعَمتَ عَلَیهِ اَمسِک عَلَیکَ زَوجَکَ واتَّقِ اللَّهَ وتُخفى فى نَفسِکَ مَا اللَّهُ مُبدیهِ وتَخشَى النّاسَ واللَّهُ اَحَقُّ اَن تَخشهُ فَلَمّا قَضى‏ زَیدٌ مِنها وطَرًا زَوَّجنکَها لِکَى لا یَکونَ عَلَى المُؤمِنینَ حَرَجٌ فى اَزوجِ اَدعیاهِم اِذا قَضَوا مِنهُنَّ وطَرًا وکانَ اَمرُ اللَّهِ مَفعولا. احزاب (33) 37

249. یاد خدا با تضرّع و خوف، از فرمان‏هاى خدا به پیامبرصلى الله علیه وآله:

واذکُر رَبَّکَ فى نَفسِکَ تَضَرُّعًا وخیفَةً ... . اعراف (7) 205

- رکوع‏

250. رکوع بسیار، از اوصاف حضرت محمّدصلى الله علیه وآله:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا ... .(51) فتح (48) 29

251. رکوع حضرت محمّدصلى الله علیه وآله، از اوصاف آن حضرت در تورات و انجیل:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا سیماهُم فى وُجوهِهِم مِن اَثَرِ السُّجودِ ذلِکَ مَثَلُهُم فِى التَّورةِ ومَثَلُهُم فِى الاِنجیلِ ... . فتح (48) 29

252. رکوع پیامبرصلى الله علیه وآله براى جلب رضایت پروردگار:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا ... . فتح (48) 29

253. رکوع و سجود پیامبرصلى الله علیه وآله، عالى‏ترین جلوه‏ى نیایش و عبودیّت در برابر خداوند:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا ... . فتح (48) 29

254. اخلاص پیامبرصلى الله علیه وآله در رکوع:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا ... . فتح (48) 29

255. دعاى پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله در حال رکوع، براى جلب تفضّلات و نعمت‏هاى الهى:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا ... . فتح (48) 29

256. رکوع محمّدصلى الله علیه وآله و پیروانش در برابر خداوند، نمودى آشکار از عمل صالح:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَر(52)هُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا ... وعَدَ اللَّهُ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ ... . فتح (48) 29

257. رکوع پیامبرصلى الله علیه وآله، درپى‏دارنده‏ى مغفرت الهى براى حضرت:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا سیماهُم فى وُجوهِهِم مِن اَثَرِ السُّجودِ ذلِکَ مَثَلُهُم فِى التَّورةِ ومَثَلُهُم فِى الاِنجیلِ کَزَرعٍ اَخرَجَ شَطَهُ فَازَرَهُ فَاستَغلَظَ فَاستَوى‏ عَلى‏ سوقِهِ یُعجِبُ الزُّرّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الکُفّارَ وعَدَ اللَّهُ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ مِنهُم مَغفِرَةً واَجرًا عَظیما. فتح (48) 29

258. رکوع پیامبرصلى الله علیه وآله، زمینه‏ساز بهره‏مندى آن حضرت از پاداش بزرگ خداوند:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا ... وعَدَ اللَّهُ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ مِنهُم مَغفِرَةً واَجرًا عَظیما. فتح (48) 29

- سجده‏

259. مداومت پیامبرصلى الله علیه وآله بر سجده کردن و عبادت خداوند:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا ... .(53) فتح (48) 29

260. وصف پیامبرصلى الله علیه وآله در تورات، به سجده کردن براى خداوند:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَر(54)هُم رُکَّعًا سُجَّدًا ... سیماهُم فى وُجوهِهِم مِن اَثَرِ السُّجودِ ذلِکَ مَثَلُهُم فِى التَّورةِ ... . فتح (48) 29

261. وصف پیامبرصلى الله علیه وآله در انجیل، به سجده کردن براى خداوند:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُکَّعًا سُجَّدًا ... سیماهُم فى وُجوهِهِم مِن اَثَرِ السُّجودِ ذلِکَ مَثَلُهُم فِى التَّور(55)ومَثَلُهُم فِى الاِنجیلِ ... . فتح (48) 29

262. سجده براى خداوند در پاسى از شب، داراى اهمّیّت بسزا براى پیامبرصلى الله علیه وآله:

ومِنَ الَّیلِ فَاسجُد لَهُ وسَبِّحهُ لَیلًا طَویلا. انسان (76) 26

263. نزول قرآن بر پیامبرصلى الله علیه وآله، مستلزم اختصاص دادن پاسى از شب براى سجده در برابر خداوند به وسیله‏ى حضرت:

اِنّا نَحنُ نَزَّلنا عَلَیکَ القُرءانَ تَنزیلا * فَاصبِر لِحُکمِ رَبِّکَ ... * ومِنَ الَّیلِ فَاسجُد لَهُ ... . انسان (76) 23 و 24 و 26

264. سجده‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله براى خداوند، زمینه‏ساز جلب حمایت الهى از آن حضرت در برابر استهزاگران:

اِنّا کَفَینکَ المُستَهزِءین * اَلَّذینَ یَجعَلونَ مَعَ اللَّهِ اِلهًا ءاخَرَ فَسَوفَ یَعلَمون * ولَقَد نَعلَمُ اَنَّکَ یَضیقُ صَدرُکَ بِما یَقولون * فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ وکُن مِنَ السّجِدین. حجر (15) 95 - 98

265. اختصاص پاسى از شب براى سجده در برابر خداوند از سوى پیامبرصلى الله علیه وآله، نمودى از دنیاگریزى و آخرت‏اندیشى حضرت:

ومِنَ الَّیلِ فَاسجُد لَهُ ... * اِنَّ هؤُلاءِ یُحِبّونَ العاجِلَةَ ویَذَرونَ وراءَهُم یَومًا ثَقیلا. انسان (76) 26 و 27

266. آشکار بودن علایم سجده در چهره‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَر(56)هُم رُکَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ ورِضونًا سیماهُم فى وُجوهِهِم مِن اَثَرِ السُّجودِ ... . فتح (48) 29

267. سجده‏ى پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله براى خداوند، راهى براى مقاومت در برابر دشمنان کینه‏توز:

اِنّا کَفَینکَ المُستَهزِءین * اَلَّذینَ یَجعَلونَ مَعَ اللَّهِ اِلهًا ءاخَرَ فَسَوفَ یَعلَمون * ولَقَد نَعلَمُ اَنَّکَ یَضیقُ صَدرُکَ بِما یَقولون * فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ وکُن مِنَ السّجِدین. حجر (15) 95 - 98

اَرَءَیتَ الَّذى یَنهى‏ * عَبدًا اِذا صَلّى‏ * اَرَءَیتَ اِن کانَ عَلَى الهُدى‏ * اَو اَمَرَ بِالتَّقوى‏ * اَرَءَیتَ اِن کَذَّبَ وتَوَلّى‏ * اَلَم یَعلَم بِاَنَّ اللَّهَ یَرى‏ * کَلّا لَ(57)ن لَم یَنتَهِ لَنَسفَعًا بِالنّاصِیَة * ناصِیَةٍ کذِبَةٍ خاطِئَة * فَلیَدعُ نادِیَة * سَنَدعُ الزَّبانِیَة * کَلّا لا تُطِعهُ واسجُد واقتَرِب. علق (96) 9 - 19

268. سجده‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله در برابر خداوند، سبب تقرّب ایشان به درگاه الهى:

کَلّا لا تُطِعهُ واسجُد واقتَرِب. علق (96) 19

269. توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله مبنى بر سجده نمودن آن حضرت در پى دلتنگى از رفتار استهزاگران:

اِنّا کَفَینکَ المُستَهزِءین * اَلَّذینَ یَجعَلونَ مَعَ اللَّهِ اِلهًا ءاخَرَ فَسَوفَ یَعلَمون * ولَقَد نَعلَمُ اَنَّکَ یَضیقُ صَدرُکَ بِما یَقولون * فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ وکُن مِنَ السّجِدین. حجر (15) 95 - 98

270. توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله به سجده و کرنش نمودن آن حضرت براى خداوند:

فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ وکُن مِنَ السّجِدین. حجر (15) 98

ومِنَ الَّیلِ فَسَبِّحهُ واَدبرَ السُّجود.(58) ق (50) 40

کَلّا لا تُطِعهُ واسجُد واقتَرِب. علق (96) 19

271. توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله، براى تسبیح پروردگار، پس از سجده‏هاى خود:

ومِنَ الَّیلِ فَسَبِّحهُ واَدبرَ السُّجود. ق (50) 40

272. پیامبرصلى الله علیه وآله، مورد لطف و عنایت خاصّ خداوند، هنگام سجده‏هایش:

الَّذى یَرکَ حینَ تَقوم * وتَقَلُّبَکَ فِى السّجِدین (59). شعراء (26) 218 و 219

273. لطف و عنایت خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله، به هنگام سجده‏هایش، برخاسته از شنوایى و علم او:

الَّذى یَرکَ حینَ تَقوم * وتَقَلُّبَکَ فِى السّجِدین * اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ العَلیم (60). شعراء (26) 218 - 220

- شکر

274. شکر و سپاس‏گزارى پیامبرصلى الله علیه وآله به درگاه الهى، با اقامه‏ى نماز، در برابر نعمت کوثر:

اِنّا اَعطَینکَ الکَوثَر * فَصَلِ‏ّ لِرَبِّکَ وانحَر. کوثر (108) 1 و 2

275. شکر پیامبرصلى الله علیه وآله در برابر نعمت‏هاى خداوند، با قربانى به درگاه پروردگار:

اِنّا اَعطَینکَ الکَوثَر * فَصَلِ‏ّ لِرَبِّکَ وانحَر. کوثر (108) 1 و 2

276. شکر و سپاس‏گزارى پیامبرصلى الله علیه وآله به درگاه پروردگار، در پى بهره‏مندى از امدادها و الطاف الهى، با ابتهال و تضرّع و دعا:

اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک * ووضَعنا عَنکَ وِزرَک * اَلَّذى اَنقَضَ ظَهرَک * ورَفَعنا لَکَ ذِکرَک * فَاِنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا * اِنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا * فَاِذا فَرَغتَ فَانصَب.(61) انشراح (94) 1 - 7

277. بهره‏مندى پیامبرصلى الله علیه وآله از نعمت کوثر، موجب و وادارسازنده‏ى آن حضرت، به شکر و سپاس به درگاه پروردگار:

اِنّا اَعطَینکَ الکَوثَر * فَصَلِ‏ّ لِرَبِّکَ وانحَر. کوثر (108) 1 و 2

278. شکر پیامبرصلى الله علیه وآله به درگاه الهى، با ابتهال و تضرّع و راز و نیاز، مورد توصیه‏ى خداوند به آن حضرت:

اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک * ووضَعنا عَنکَ وِزرَک * اَلَّذى اَنقَضَ ظَهرَک * ورَفَعنا لَکَ ذِکرَک * فَاِنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا * اِنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا * فَاِذا فَرَغتَ فَانصَب * واِلى‏ رَبِّکَ فَارغَب. انشراح (94) 1 - 8

- عبودیّت‏

279. عبودیّت پیامبرصلى الله علیه وآله زمینه‏ى شایستگى وى براى انذار مردم:

تَبارَکَ الَّذى نَزَّلَ الفُرقانَ عَلى‏ عَبدِهِ لِیَکونَ لِلعلَمینَ نَذیرا. فرقان (25) 1

280. عبودیّت پیامبرصلى الله علیه وآله نزد خداوند، صفتى بس مهم و ارزشمند براى او:

سُبحنَ الَّذى اَسرى‏ بِعَبدِهِ لَیلًا مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَى المَسجِدِ الاَقصَا الَّذى برَکنا حَولَهُ ... . اسراء (17) 1

281. عبودیّت پیامبرصلى الله علیه وآله، رمز شایستگى آن حضرت براى معراج و مشاهده‏ى آیات مهم الهى:

سُبحنَ الَّذى اَسرى‏ بِعَبدِهِ لَیلًا مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَى المَسجِدِ الاَقصَا الَّذى برَکنا حَولَهُ لِنُرِیَهُ مِن ءایتِنا اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ البَصیر. اسراء (17) 1

282. نقش عبودیّت پیامبرصلى الله علیه وآله در نایل شدن آن حضرت به مقام رسالت و نزول قرآن بر ایشان:

واِن کُنتُم فى رَیبٍ مِمّا نَزَّلنا عَلى‏ عَبدِنا فَأتوا بِسورَةٍ مِن مِثلِهِ ... . بقره (2) 23

واعلَموا اَنَّما غَنِمتُم مِن شَى‏ءٍ فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ ... اِن کُنتُم ءامَنتُم بِاللَّهِ وما اَنزَلنا عَلى‏ عَبدِنا یَومَ الفُرقانِ یَومَ التَّقَى الجَمعانِ ... . انفال (8) 41

... اَنزَلَ عَلى‏ عَبدِهِ الکِتبَ ... . کهف (18) 1

تَبارَکَ الَّذى نَزَّلَ الفُرقانَ عَلى‏ عَبدِهِ لِیَکونَ لِلعلَمینَ نَذیرا. فرقان (25) 1

فَاَوحى‏ اِلى‏ عَبدِهِ ما اَوحى‏. نجم (53) 10

هُوَ الَّذى یُنَزِّلُ عَلى‏ عَبدِهِ ءایتٍ بَیِّنتٍ لِیُخرِجَکُم مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النّورِ ... . حدید (57) 9

283. محمّدصلى الله علیه وآله، عبد خدا و داراى مقامى والا در بندگى او:

... مِمّا نَزَّلنا عَلى‏ عَبدِنا ... . بقره (2) 23

... وما اَنزَلنا عَلى‏ عَبدِنا ... . انفال (8) 41

... اَنزَلَ عَلى‏ عَبدِهِ الکِتبَ ... . کهف (18) 1

... عَلى‏ عَبدِهِ ... . فرقان (25) 1

اَلَیسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبدَهُ ویُخَوِّفونَکَ بِالَّذینَ مِن دونِهِ ومَن یُضلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن هاد. زمر (39) 36

هُوَ الَّذى یُنَزِّلُ عَلى‏ عَبدِهِ ءایتٍ بَیِّنتٍ لِیُخرِجَکُم مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النّورِ واِنَّ اللَّهَ بِکُم لَرَءوفٌ رَحیم. حدید (57) 9

واَنَّهُ لَمّا قامَ عَبدُ اللَّهِ یَدعوهُ کادوا یَکونونَ عَلَیهِ لِبَدا. جنّ (72) 19

عَبدًا اِذا صَلّى‏. علق (96) 10

284. محمّدصلى الله علیه وآله، در عین رفعت مقام و عروج به معراج، عبد و بنده‏ى خدا:

سُبحنَ الَّذى اَسرى‏ بِعَبدِهِ لَیلًا مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَى المَسجِدِ الاَقصَا الَّذى برَکنا حَولَهُ لِنُرِیَهُ مِن ءایتِنا ... . اسراء (17) 1

285. عبودیّت، عالى‏ترین مقام محمّدصلى الله علیه وآله، در اوج تقرّب به خداوند:

ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى‏ * فَاَوحى‏ اِلى‏ عَبدِهِ ما اَوحى‏. نجم (53) 8 و 10

286. محمّدصلى الله علیه وآله، بنده‏ى برگزیده‏ى خدا، براى بهره‏مندى از هدایت ویژه‏ى قرآن:

... ولکِن جَعَلنهُ نورًا نَهدى بِهِ مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا ... . شورى (42) 52

287. محمّدصلى الله علیه وآله، عبد و بنده‏ى مورد تکریم خدا، با ارسال آیات آسمانى بر او:

هُوَ الَّذى یُنَزِّلُ عَلى‏ عَبدِهِ ءایتٍ بَیِّنتٍ ... . حدید (57) 9

288. عبودیّت ابراهیم‏علیه السلام، الگویى براى عبودیّت محمّدصلى الله علیه وآله:

واذکُر عِبدَنا اِبرهیمَ واِسحقَ ویَعقوبَ اُولِى الاَیدى والاَبصر. ص (38) 45

289. عبودیّت اسحاق‏علیه السلام، الگویى براى عبودیّت محمّدصلى الله علیه وآله:

واذکُر عِبدَنا ... واِسحقَ ... . ص (38) 45

290. عبودیّت یعقوب‏علیه السلام، توصیه‏ى سازنده‏اى براى عبودیّت محمّدصلى الله علیه وآله:

واذکُر عِبدَنا ... ویَعقوبَ ... . ص (38) 45

291. محمّدصلى الله علیه وآله، از بندگان خدا و بهره‏مند از فضل و بخشش خاصّ او:

... اَن یُنَزِّلَ اللَّهُ مِن فَضلِهِ عَلى‏ مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ ... . بقره (2) 90

292. نزول آیات تاریخ پیامبران به امر خدا، وسیله‏اى براى تقویت روحیّه‏ى عبادى محمّدصلى الله علیه وآله:

... فَاعبُدهُ واصطَبِر لِعِبدَتِهِ ... .(62) مریم (19) 65

- قرب‏

293. مقام قرب پیامبرصلى الله علیه وآله نزد خدا، در تشبیه به اندازه دو کمان:

ثُمَّ دَنا فَتَدَلّى‏ * فَکانَ قابَ قَوسَینِ اَو اَدنى‏ * فَاَوحى‏ اِلى‏ عَبدِهِ ما اَوحى‏. نجم (53) 8 - 10

قرآن و فضایل اجتماعى پیامبر اعظم‏صلى الله علیه وآله‏

- ادب‏

294. سفارش خداوند به رفتار مؤدّبانه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله با مؤمنان و سلام کردن به آنان:

واِذا جاءَکَ الَّذینَ یُؤمِنونَ بِایتِنا فَقُل سَلمٌ عَلَیکُم کَتَبَ رَبُّکُم عَلى‏ نَفسِهِ الرَّحمَةَ ... . انعام (6) 54

295. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به رعایت ادب، به هنگام مناظره و استدلال با مخالفان:

اُدعُ اِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ والمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ وجدِلهُم بِالَّتى هِىَ اَحسَنُ ... . نحل (16) 125

296. سفارش خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله، مبنى بر رعایت ادب و قدردانى از پرداخت کنندگان زکات:

خُذ مِن اَمولِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهُم وتُزَکّیهِم بِها وصَلِ‏ّ عَلَیهِم ... . توبه (9) 103

297. تعلیم ادبِ دریافت وحى به محمّدصلى الله علیه وآله، از جانب خدا:

... ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یُقضى‏ اِلَیکَ وحیُهُ ... . طه (20) 114

لا تُحَرِّک بِهِ لِسانَکَ لِتَعجَلَ بِه * اِنَّ عَلَینا جَمعَهُ وقُرءانَه * فَاِذا قَرَأنهُ فَاتَّبِع قُرءانَه. قیامت (75) 16 - 18

- استقامت‏

298. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور استقامت در ابلاغ دین و گسترش توحید:

فاستَقِم کَما اُمِرتَ ... . هود (11) 112

قُل یقَومِ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّى عمِلٌ فَسَوفَ تَعلَمون. زمر (39) 39

... واستَقِم کَما اُمِرتَ ... . شورى (42) 15

299. استقامت محمّدصلى الله علیه وآله در برابر دشمنان، بر اثر امداد الهى:

ولَولا اَن ثَبَّتنکَ لَقَد کِدتَّ تَرکَنُ اِلَیهِم شَیًا قَلیلا. اسراء (17) 74

300. محمّدصلى الله علیه وآله، موظّف به ثبات قدم و استقامت در برابر دشمنان:

قُل یقَومِ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّى عامِلٌ فَسَوفَ تَعلَمونَ مَن تَکونُ لَهُ عقِبَةُ الدّارِ ... . انعام (6) 135

ولَولا اَن ثَبَّتنکَ لَقَد کِدتَّ تَرکَنُ اِلَیهِم شَیًا قَلیلا * اِذًا لَاَذَقنکَ ضِعفَ الحَیوةِ وضِعفَ المَماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَکَ عَلَینا نَصیرا. اسراء (17) 74 و 75

وقالَ الَّذینَ کَفَروا لَولا نُزِّلَ عَلَیهِ القُرءانُ جُملَةً وحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ ورَتَّلنهُ تَرتیلا. فرقان (25) 32

فَلا تُطِعِ المُکَذِّبین * ودّوا لَو تُدهِنُ فَیُدهِنون * ولا تُطِع کُلَّ حَلّافٍ مَهین. قلم (68) 8 - 10

نیزر تقویت روحیّه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله‏

301. ترغیب و تشویق پیامبرصلى الله علیه وآله، از ناحیه‏ى خداوند، به استقامت در اجراى رسالت، به رغم مخالفت با وى:

فَاِن کَذَّبوکَ فَقَد کُذِّبَ رُسُلٌ مِن قَبلِکَ ... . آل‏عمران (3) 184

تِلکَ مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیکَ ما کُنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُکَ مِن قَبلِ هذا فَاصبِر اِنَّ العقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (11) 49

وکَذلِکَ جَعَلنا لِکُلِ‏ّ نَبىٍّ عَدُوًّا مِنَ المُجرِمینَ وکَفى‏ بِرَبِّکَ هادیًا ونَصیرا. فرقان (25) 31

واِن یُکَذِّبُوکَ فَقَد کُذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِکَ واِلَى اللَّهِ تُرجَعُ الاُمور. فاطر (35) 4

واِن یُکَذِّبوکَ فَقَد کَذَّبَ الَّذینَ مِن قَبلِهِم جاءَتهُم رُسُلُهُم بِالبَیِّنتِ وبِالزُّبُرِ وبِالکِتبِ المُنیر. فاطر (35) 25

نیز¬ پاداش محمّدصلى الله علیه وآله‏

- اسوه بودن‏

302. محمّدصلى الله علیه وآله، اسوه‏ى نیکو براى مسلمانان:

لَقَد کانَ لَکُم فى رَسولِ اللَّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن کانَ یَرجوا اللَّهَ والیَومَ الأخِرَ ... . احزاب (33) 21

303. محمّدصلى الله علیه وآله، اسوه‏اى شایسته براى موحّدان و آخرت‏طلبان:

لَقَد کانَ لَکُم فى رَسولِ اللَّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن کانَ یَرجوا اللَّهَ والیَومَ الأخِرَ ... . احزاب (33) 21

304. پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، الگویى شایسته در صبر و شکیبایى:

فَاصبِر کَما صَبَرَ اولوا العَزمِ مِنَ الرُّسُلِ ... . احقاف (46) 35

305. پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، اسوه‏اى براى امّت اسلام:

وکَذلِکَ جَعَلنکُم اُمَّةً وسَطًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ ویَکونَ الرَّسولُ عَلَیکُم شَهیدًا ... .(63) بقره (2) 143

306. پیامبرصلى الله علیه وآله، اسوه‏اى براى جهاد در راه خدا:

لَقَد کانَ لَکُم فى رَسولِ اللَّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن کانَ یَرجوا اللَّهَ والیَومَ الأخِرَ ... . احزاب (33) 21

- اطعام‏

307. اطعام محمّدصلى الله علیه وآله به مؤمنان، به صورت ولیمه‏ى ازدواج با زینب:

یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَدخُلوا بُیوتَ النَّبىِ‏ّ اِلّا اَن یُؤذَنَ لَکُم اِلى‏ طَعامٍ غَیرَ نظِرینَ اِنهُ ولکِن اِذا دُعیتُم فَادخُلوا فَاِذا طَعِمتُم فَانتَشِروا ولا مُستَنِسینَ لِحَدیثٍ ... . احزاب (33) 53

- امانتدارى‏

308. امانتدارى پیامبرصلى الله علیه وآله، در جمع‏آورى و تقسیم غنایم:

وما کانَ لِنَبِىٍ‏ّ اَن یَغُلَّ ومَن یَغلُل یَأتِ بِما غَلَّ یَومَ القِیمَةِ ... .(64) آل‏عمران (3) 161

309. امانتدارى پیامبرصلى الله علیه وآله در تبیین و ابلاغ وحى به مردم:

وما صاحِبُکُم بِمَجنون * وما هُوَ عَلَى الغَیبِ بِضَنین. تکویر (81) 22 و 24

- امر به معروف‏

310. پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، از آمران به معروف:

اَلَّذینَ یَتَّبِعونَ الرَّسولَ النَّبِىَّ الاُمِّىَّ الَّذى ... یَأمُرُهُم بِالمَعروفِ ... . اعراف (7) 157

311. امر به معروف، از نشانه‏هاى ذکر شده براى پیامبرصلى الله علیه وآله در تورات و انجیل:

اَلَّذینَ یَتَّبِعونَ الرَّسولَ النَّبِىَّ الاُمِّىَّ الَّذى یَجِدونَهُ مَکتوبًا عِندَهُم فِى التَّور(65)ةِ والاِنجیلِ یَأمُرُهُم بِالمَعروفِ ویَنه(66)هُم عَنِ المُنکَرِ ... . اعراف (7) 157

312. امر به معروف، از وظایف پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله:

خُذِ العَفوَ وأمُر بِالعُرفِ واَعرِض عَنِ الجهِلین. اعراف (7) 199

- انفاق‏

313. پیامبرصلى الله علیه وآله، موظّف به انفاق مال به ذوى‏القربى و نیازمندان و در راه ماندگان:

وءاتِ ذَا القُربى‏ حَقَّهُ والمِسکینَ وابنَ السَّبیلِ ... . اسراء (17) 26

فَاتِ ذَا القُربى‏ حَقَّهُ والمِسکینَ وابنَ السَّبیلِ ... . روم (30) 38

- تبرّى‏

314. بیزارى محمدصلى الله علیه وآله، از مشرکان:

بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ ورَسولِهِ اِلَى الَّذینَ عهَدتُم مِنَ المُشرِکین * واَذنٌ مِنَ اللَّهِ ورَسولِهِ ... اَنَّ اللَّهَ بَرِى‏ءٌ مِنَ المُشرِکینَ ورَسولُهُ ... . توبه (9) 1 و 3

315. بیزارى محمّدصلى الله علیه وآله، از رفتار مشرکان:

واِن کَذَّبوکَ فَقُل لى عَمَلى ولَکُم عَمَلُکُم ... واَنا بَرى‏ءٌ مِمّا تَعمَلون. یونس (10) 41

فَاِن عَصَوکَ فَقُل اِنّى بَرى‏ءٌ مِمّا تَعمَلون. شعراء (26) 216

316. تبرّى و بیزارى پیامبرصلى الله علیه وآله، از معبودان مشرکان:

قُل اَىُّ شَى‏ءٍ اَکبَرُ شَهدَةً قُلِ اللَّهُ شَهیدٌ بَینى وبَینَکُم ... قُل اِنَّما هُوَ اِلهٌ وحِدٌ واِنَّنى بَرِى‏ءٌ مِمّا تُشرِکُون. انعام (6) 19

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * لَکُم دینُکُم ولِىَ دین. کافرون (109) 1 - 6

317. پیامبرصلى الله علیه وآله، انسانى موحّد و به دور از شرک:

... قُل اِنَّما هُوَ اِلهٌ وحِدٌ واِنَّنى بَرِى‏ءٌ مِمّا تُشرِکُون. انعام (6) 19

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ قُل لا اَتَّبِعُ اَهواءَکُم قَد ضَلَلتُ اِذًا وما اَنَا مِنَ المُهتَدین. انعام (6) 56

قُل یاَیُّهَا النّاسُ اِن کُنتُم فى شَکٍّ مِن دینى فَلَا اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ ولکِن اَعبُدُ اللَّهَ الَّذى یَتَوَفّ(67)کُم واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُؤمِنین. یونس (10) 104

قُل ... وسُبحنَ اللَّهِ وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

... قُل اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ ولا اُشرِکَ بِهِ اِلَیهِ اَدعوا واِلَیهِ مَاب. رعد (13) 36

وقُلِ الحَمدُ لِلَّهِ الَّذى لَم یَتَّخِذ ولَدًا ولَم یَکُن لَهُ شَریکٌ فِى المُلکِ ولَم یَکُن لَهُ ولِىٌّ مِنَ الذُّلِ‏ّ وکَبِّرهُ تَکبیرا. اسراء (17) 111

ولا تَدعُ مَعَ اللَّهِ اِلهًا ءاخَرَ لا اِلهَ اِلّا هُوَ کُلُّ شَى‏ءٍ هالِکٌ اِلّا وجهَهُ لَهُ الحُکمُ واِلَیهِ تُرجَعون. قصص (28) 88

قُل اَفَغَیرَ اللَّهِ تَأمُرُونّى اَعبُدُ اَیُّهَا الجهِلون * ولَقَد اُوحِىَ اِلَیکَ واِلَى الَّذینَ مِن قَبلِکَ لَ(68)ن اَشرَکتَ لَیَحبَطَنَّ عَمَلُکَ ولَتَکونَنَّ مِنَ الخسِرین. زمر (39) 64 و 65

قُل اِنّى نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ اللَّهِ لَمّا جاءَنِىَ البَیِّنتُ مِن رَبّى واُمِرتُ اَن اُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. غافر (40) 66

قُل اِنَّما اَدعوا رَبّى ولا اُشرِکُ بِهِ اَحَدا. جنّ (72) 20

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم. کافرون (109) 1 - 4

318. برائت پیامبرصلى الله علیه وآله از شرک‏

... قُل اِنَّما هُوَ اِلهٌ وحِدٌ واِنَّنى بَرِى‏ءٌ مِمّا تُشرِکُون. انعام (6) 19

نیزر محمّدصلى الله علیه وآله و مشرکان‏

- تحیّت‏

319. پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، موظّف به پیشى جستن در اسلام و تحیّت بر مؤمنان:

واِذا جاءَکَ الَّذینَ یُؤمِنونَ بِایتِنا فَقُل سَلمٌ عَلَیکُم ... . انعام (6) 54

قُلِ الحَمدُ لِلَّهِ وسَلمٌ عَلى‏ عِبادِهِ الَّذینَ اصطَفى‏ ءاللَّهُ خَیرٌ اَمّا یُشرِکون. نمل (27) 59

320. فرستادن سلام و تحیّت بر رسولان الهى، رهنمود خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله:

قُلِ الحَمدُ لِلَّهِ وسَلمٌ عَلى‏ عِبادِهِ الَّذینَ اصطَفى‏ ... . نمل (27) 59

- تواضع‏

321. محمّدصلى الله علیه وآله، موظّف به تواضع و برخورد فروتنانه با مؤمنان:

واِذا جاءَکَ الَّذینَ یُؤمِنونَ بِایتِنا فَقُل سَلمٌ عَلَیکُم ... . انعام (6) 54

... واخفِض جَناحَکَ لِلمُؤمِنین. حجر (15) 88

واخفِض جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ المُؤمِنین. شعراء (26) 215

- حسن خلق‏

322. پیامبرصلى الله علیه وآله، داراى اخلاقى خوش و به دور از هر گونه سنگدلى و خشونت:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ ... . آل‏عمران (3) 159

323. برخوردارى پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، از حسن خلق و خوى والا:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم وشاوِرهُم فِى الاَمرِ ... . آل‏عمران (3) 159

واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم. قلم (68) 4

324. حسن خلق پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، آمیخته با سرشت آن حضرت:

واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم.(69) قلم (68) 4

325. خوش خلقى پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، از روش‏هاى تربیتى آن حضرت:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ ... . آل‏عمران (3) 159

... وجدِلهُم بِالَّتى هِىَ اَحسَنُ ... * ... ولا تَکُ فى ضَیقٍ مِمّا یَمکُرون. نحل (16) 125 و 127

326. رحمت الهى، تنها سر چشمه و منشأ نرمخویى و حسن خلق پیامبرصلى الله علیه وآله با مردم:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم وشاوِرهُم فِى الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلین. آل‏عمران (3) 159

327. رعایت حسن خلق با مؤمنان، توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله:

لا تَمُدَّنَّ عَینَیکَ اِلى‏ ما مَتَّعنا بِهِ اَزوجًا مِنهُم ولا تَحزَن عَلَیهِم واخفِض جَناحَکَ لِلمُؤمِنین. حجر (15) 88

328. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله، از منش و خلق و خوى والا، عاملى مهم در جذب مردم به دین:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ ... . آل‏عمران (3) 159

329. حسن خلق والاى پیامبرصلى الله علیه وآله، واکنش آن حضرت در برابر تهمت‏ها و افتراهاى مخالفان:

ما اَنتَ بِنِعمَةِ رَبِّکَ بِمَجنون * واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم. قلم (68) 2 و 4

- خاتمیّت‏

330. محمّدصلى الله علیه وآله رسول خدا و خاتم پیامبران:

ما کانَ مُحَمَّدٌ ... ولکِن رَسولَ اللَّهِ وخاتَمَ النَّبیّینَ ... . احزاب (33) 40

331. عمومیّت رسالت محمّدصلى الله علیه وآله نسبت به همه‏ى جهانیان و ختم نبوّت به ایشان:

اُولکَ الَّذینَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُد(70)هُمُ اقتَدِهُ قُل لا اَسَلُکُم عَلَیهِ اَجرًا اِن هُوَ اِلّا ذِکرى‏ لِلعلَمین.(71) انعام (6) 90

332. انذار مردم در طول تاریخ، هدف از نزول قرآن بر پیامبرصلى الله علیه وآله:

قُل ... واوحِىَ اِلَىَّ هذا القُرءانُ لِاُنذِرَکُم بِهِ ومَن بَلَغَ ... .(72) انعام (6) 19

333. پایان یافتن شرایع الهى با شریعت محمّدصلى الله علیه وآله:

قُل ءامَنّا بِاللَّهِ وما اُنزِلَ عَلَینا وما اُنزِلَ عَلى‏ اِبرهیمَ واِسمعیلَ واِسحقَ ویَعقوبَ والاَسباطِ وما أوتِىَ موسى‏ وعیسى‏ والنَّبِیّونَ مِن رَبِّهِم لا نُفَرِّقُ بَینَ اَحَدٍ مِنهُم ونَحنُ لَهُ مُسلِمون * ومَن یَبتَغِ غَیرَ الاِسلمِ دینًا فَلَن یُقبَلَ مِنهُ وهُوَ فِى الأخِرَةِ مِنَ الخسِرین.(73) آل‏عمران (3) 84 و 85

334. محمّدصلى الله علیه وآله فرستاده‏ى خدا همراه با هدایت و دین حق براى پایان دادن به ادیان دیگر:

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ودینِ الحَقِ‏ّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکون. توبه (9) 33

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ودینِ الحَقِ‏ّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلِّهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکون.(74) صفّ (61) 9

335. خاتمیّت دین محمّدصلى الله علیه وآله نسبت به ادیان دیگر:

اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الاِسلمُ ... . آل‏عمران (3) 19

... الیَومَ ی(75)سَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم فَلا تَخشَوهُم واخشَونِ الیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم واَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتى ورَضیتُ لَکُمُ الاِسلمَ دینًا ... . مائده (5) 3

وتَمَّت کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدقًا وعَدلًا لا مُبَدِّلَ لِکَلِمتِهِ ... .(76) انعام (6) 115

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ودینِ الحَقِ‏ّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکون. توبه (9) 33

وما اَرسَلنکَ اِلّا رَحمَةً لِلعلَمین. انبیاء (21) 107

ما کانَ مُحَمَّدٌ ... وخاتَمَ النَّبیّینَ ... . احزاب (33) 40

وما اَرسَلنکَ اِلّا کافَّةً لِلنّاسِ بَشیرًا ونَذیرًا ... . سبأ (34) 28

اِنَّ الَّذینَ کَفَروا بِالذِّکرِ لَمّا جاءَهُم واِنَّه لَکِتبٌ عَزیز * لا یَأتیهِ البطِلُ مِن بَینِ یَدَیهِ ولا مِن خَلفِهِ تَنزیلٌ مِن حَکیمٍ حَمید.(77) فصّلت (41) 41 و 42

شَرَعَ لَکُم مِنَ الدّینِ ما وصّى‏ بِهِ نوحًا والَّذى اَوحَینا اِلَیکَ وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسى‏ وعیسى‏ اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ کَبُرَ عَلَى المُشرِکینَ ما تَدعوهُم اِلَیهِ اللَّهُ یَجتَبى اِلَیهِ مَن یَشاءُ ویَهدى اِلَیهِ مَن یُنیب. شورى (42) 13

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ودینِ الحَقِ‏ّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلِّهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکون. صفّ (61) 9

336. به پایان رسیدن بعثت پیامبران، با بعثت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله:

تَبارَکَ الَّذى نَزَّلَ الفُرقانَ عَلى‏ عَبدِهِ لِیَکونَ لِلعلَمینَ نَذیرا.(78) فرقان (25) 1

ولَو شِئنا لَبَعَثنا فى کُلِ‏ّ قَریَةٍ نَذیرا * فَلا تُطِعِ الکفِرینَ وجهِدهُم بِهِ جِهادًا کَبیرا. فرقان (25) 51 و 52

337. خاتمیّت محمّدصلى الله علیه وآله، نشأت گرفته از علم گسترده‏ى خداوند:

ما کانَ مُحَمَّدٌ اَبا اَحَدٍ مِن رِجالِکُم ولکِن رَسولَ اللَّهِ وخاتَمَ النَّبیّینَ وکانَ اللَّهُ بِکُلِ‏ّ شَى‏ءٍ عَلیما. احزاب (33) 40

338. ظهور پیامبر خاتم - حضرت محمّدصلى الله علیه وآله - و نزول قرآن، از نشانه‏هاى قیامت:

فَهَل یَنظُرونَ اِلَّا السّاعَةَ اَن تَأتِیَهُم بَغتَةً فَقَد جاءَ اَشراطُها فَاَنّى‏ لَهُم اِذا جاءَتهُم ذِکر(79)هُم.(80) محمّد (47) 18

339. رسالت پیامبرصلى الله علیه وآله، براى همه‏ى زمان‏ها و همه‏ى نسل‏ها:

هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى الاُمّیّینَ رَسولًا مِنهُم یَتلوا عَلَیهِم ءایتِهِ ویُزَکّیهِم ویُعَلِّمُهُمُ الکِتبَ والحِکمَةَ واِن کانوا مِن قَبلُ لَفى ضَللٍ مُبین * وءاخَرینَ مِنهُم لَمّا یَلحَقوا بِهِم وهُوَ العَزیزُ الحَکیم.(81) جمعه (62) 2 و 3

- خیرخواهى‏

340. خیرخواهى پیامبرصلى الله علیه وآله در گوش فرادادن به سخنان مردم، در جهت منافع آنان:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم والَّذینَ یُؤذونَ رَسولَ اللَّهِ لَهُم عَذابٌ اَلیم. توبه (9) 61

نیز¬ حرص محمّدصلى الله علیه وآله‏

- دلدارى‏

341. دلجویى خداوند از پیامبرصلى الله علیه وآله، با یادآورى نظارت همیشگى خویش بر قیام و راز و نیازهاى شبانه‏ى وى:

فَاِن عَصَوکَ فَقُل اِنّى بَرى‏ءٌ مِمّا تَعمَلون * وتَوَکَّل عَلَى‏العَزیزِ الرَّحیم * الَّذى یَرکَ حینَ تَقوم * وتَقَلُّبَکَ فِى السّجِدین. شعراء (26) 216 - 219

- دلسوزى‏

342. محمّدصلى الله علیه وآله، دلسوز و نگران آینده‏ى ناگوار براى مشرکان:

... واِن تَوَلَّوا فَاِنّى اَخَافُ عَلَیکُم عَذابَ یَومٍ کَبیر. هود (11) 3

343. دلسوزى پیامبرصلى الله علیه وآله از رنج و گرفتارى امت و مایه تأثر آن حضرت:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

344. پیامبرصلى الله علیه وآله، فردى دلسوز، مهربان و رئوف براى مؤمنان:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

... واخفِض جَناحَکَ لِلمُؤمِنین. حجر (15) 88

نیز¬ حرص محمّدصلى الله علیه وآله، حزن محمّدصلى الله علیه وآله‏

- رازدارى‏

345. چشم‏پوشى پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، از بازگو کردن بخشى از خیانت افشاگرى راز او به وسیله‏ى همسرش:

واِذ اَسَرَّ النَّبىُّ اِلى‏ بَعضِ اَزوجِهِ حَدیثًا فَلَمّا نَبَّاَت بِهِ واَظهَرَهُ اللَّهُ عَلَیهِ عَرَّفَ بَعضَهُ واَعرَضَ عَن بَعضٍ ... . تحریم (66) 3

نیز¬ عفو محمّدصلى الله علیه وآله‏

- رحمت‏

346. پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، رحمت براى جهانیان:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم.(82) توبه (9) 128

وما اَرسَلنکَ اِلّا رَحمَةً لِلعلَمین. انبیاء (21) 107

347. پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، رحمتى براى مؤمنان:

واِذَا جاءَهُم اَمرٌ مِنَ الاَمنِ اَوِ الخَوفِ اَذاعوا بِهِ ولَو رَدّوهُ اِلَى الرَّسولِ واِلى‏ اُولِى الاَمرِ مِنهُم لَعَلِمَهُ الَّذینَ یَستَنبِطونَهُ مِنهُم ولَولا فَضلُ اللَّهِ عَلَیکُم ورَحمَتُهٌ لَاتَّبَعتُمُ الشَّیطنَ اِلّا قَلیلا.(83) نساء (4) 83

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم والَّذینَ یُؤذونَ رَسولَ اللَّهِ لَهُم عَذابٌ اَلیم. توبه (9) 61

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

348. رویگردانى از پیامبر رحمت، دلسوز و مهربان، نشانه‏ى جهل و نادانى:

واِذا ما اُنزِلَت سورَةٌ نَظَرَ بَعضُهُم اِلى‏ بَعضٍ هَل یَرَ(84)کُم مِن اَحَدٍ ثُمَّ انصَرَفوا صَرَفَ اللَّهُ قُلوبَهُم بِاَنَّهُم قَومٌ لا یَفقَهون * لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 127 و 128

349. توجّه به خصلت والاى رحمت و مهربانى پیامبرصلى الله علیه وآله، زمینه‏ساز اجابت در برابر دعوت آن حضرت:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم.(85) توبه (9) 128

350. لطف و رحمت خاصّ پیامبرصلى الله علیه وآله به مؤمنان، نعمت مهمّ الهى به آنان:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

- رشد

351. برخوردارى پیامبرصلى الله علیه وآله، از رشد و هدایت الهى:

... وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

352. رشد و کمال پیامبرصلى الله علیه وآله، برخاسته از مشیّت پروردگار:

اِلّا اَن یَشاءَ اللَّهُ واذکُر رَبَّکَ اِذا نَسیتَ وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

353. امیدوارى پیامبرصلى الله علیه وآله براى دستیابى به رشد و تعالى (برتر)، داراى نقشى بسزا براى تحقّق آن:

... وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

354. دستیابى پیامبرصلى الله علیه وآله به رشد و کمال برتر، جلوه‏اى از ربوبیّت خداوند:

... وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

355. رسیدن پیامبرصلى الله علیه وآله به رشد و کمال برتر، آرمانى الهى و خداپسند:

... وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

356. مداومت پیامبرصلى الله علیه وآله بر ذکر خدا، سریع‏ترین و کوتاه‏ترین راه رشد براى آن حضرت:

اِلّا اَن یَشاءَ اللَّهُ واذکُر رَبَّکَ اِذا نَسیتَ وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

357. درخواست کوتاه‏ترین راه رشد و هدایت و امید داشتن به آن، مورد توصیه‏ى خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله:

اِلّا اَن یَشاءَ اللَّهُ واذکُر رَبَّکَ اِذا نَسیتَ وقُل عَسى‏ اَن یَهدِیَنِ رَبّى لِاَقرَبَ مِن هذا رَشَدا. کهف (18) 24

- سخن نیک‏

358. بهترین گفتار از آن محمّدصلى الله علیه وآله، به جهت فرا خواندن به سوى خدا:

ومَن اَحسَنُ قَولًا مِمَّن دَعا اِلَى اللَّهِ ... اِنَّنى مِنَ المُسلِمین. فصّلت (41) 33

- شرح صدر

359. اعطاى شرح صدر به پیامبرصلى الله علیه وآله، از جانب خداوند:

اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک. انشراح (94) 1

360. پیامبرصلى الله علیه وآله شایسته‏ى بهره‏مندى از شرح صدر، از سوى خداوند:

اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک. انشراح (94) 1

361. اعطاى شرح صدر به پیامبرصلى الله علیه وآله، نعمت بزرگ خداوند به آن حضرت:

اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک. انشراح (94) 1

362. اعطاى شرح صدر به پیامبرصلى الله علیه وآله از ناحیه‏ى خداوند، مقتضى تلاش حضرت در عبادت و بندگى او:

اَلَم نَشرَح لَکَ صَدرَک * فَاِذا فَرَغتَ فَانصَب * واِلى‏ رَبِّکَ فَارغَب. انشراح (94) 1 و 7 و 8

363. گوش فرا دادن پیامبرصلى الله علیه وآله به سخنان گوناگون مردم، با شکیبایى و سعه‏ى صدر کامل:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم ... . توبه (9) 61

364. ستایش خداوند از پیامبرصلى الله علیه وآله، به سبب سعه و شرح صدر و گوش فرا دادن او به همه‏ى سخنان مردم:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم ... . توبه (9) 61

365. سوء استفاده‏ى منافقان، از شرح صدر پیامبرصلى الله علیه وآله:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم والَّذینَ یُؤذونَ رَسولَ اللَّهِ لَهُم عَذابٌ اَلیم. توبه (9) 61

366. سوء استفاده از شرح صدر و شکیبایى پیامبرصلى الله علیه وآله، در گوش فرا دادن به سخنان مردم، موجب عذابى دردناک:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم والَّذینَ یُؤذونَ رَسولَ اللَّهِ لَهُم عَذابٌ اَلیم. توبه (9) 61

367. سوء استفاده از شرح صدر پیامبرصلى الله علیه وآله، مصداق اذیّت و آزاررسانى به آن حضرت:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم والَّذینَ یُؤذونَ رَسولَ اللَّهِ لَهُم عَذابٌ اَلیم. توبه (9) 61

368. شرح صدر و شکیبایى پیامبرصلى الله علیه وآله در گوش فرا دادن به سخنان مردم، رحمتى براى مؤمنان:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ورَحمَةٌ لِلَّذینَ ءامَنوا مِنکُم ... . توبه (9) 61

369. شرح صدر پیامبرصلى الله علیه وآله در گوش فرا دادن به سخنان مردم، در جهت منافع و خیر و صلاح آنان:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم ... . توبه (9) 61

370. شرح صدر پیامبرصلى الله علیه وآله در گوش فرا دادن به سخنان مردم، جلوه‏اى از اعتماد و ایمان آن حضرت به خداوند و مؤمنان:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ قُل اُذُنُ خَیرٍ لَکُم یُؤمِنُ بِاللَّهِ ویُؤمِنُ لِلمُؤمِنینَ ... . توبه (9) 61

نیز¬ عفو محمّدصلى الله علیه وآله‏

- صبر

371. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور صبر و شکیبایى، در برابر هر نوع سختى و رنج:

ولَقَد کُذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِکَ فَصَبَروا عَلى‏ ما کُذِّبوا واوذوا حَتّى‏ اَت(86)هُم نَصرُنا ولا مُبَدِّلَ لِکَلِمتِ اللَّهِ ولَقَد جاءَکَ مِن نَبَاِى المُرسَلین. انعام (6) 34

واتَّبِع مایوحى‏ اِلَیکَ واصبِر حَتّى‏ یَحکُمَ اللَّهُ ... . یونس (10) 109

نیزر هود (11) 49 و 115 ؛ نحل (16) 127 ؛ کهف (18) 28 ؛ طه (20) 130 ؛ روم (30) 60 ؛ ص (38) 17 ؛غافر (40) 55 و 77 ؛ فصّلت (41) 34 - 35 ؛ احقاف (46) 35 ؛ ق (50) 39 ؛ طور (52) 48 ؛ قلم (68) 48 ؛ معارج (70) 5 ؛ مزمّل (73) 10 ؛ مدّثر (74) 7 ؛ انسان (76) 24

372. صبر پیامبرصلى الله علیه وآله، نمودى از نیکوکارى آن حضرت:

واصبِر فَاِنَّ اللَّهَ لا یُضیعُ اَجرَ المُحسِنین. هود (11) 115

واصبِر وما صَبرُکَ اِلّا بِاللَّهِ ... * اِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا والَّذینَ هُم مُحسِنون. نحل (16) 127 و 128

373. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور به صبر، همانند صبر انبیاى اولواالعزم:

فَاصبِر کَما صَبَرَ اولوا العَزمِ مِنَ الرُّسُلِ ... . احقاف (46) 35

374. پیامبرصلى الله علیه وآله مأمور به صبر و داشتن عزم استوار، همانند همه‏ى پیامبران الهى:

فَاصبِر کَما صَبَرَ اولوا العَزمِ مِنَ الرُّسُلِ ... . احقاف (46) 35

375. صبر پیامبرصلى الله علیه وآله، نشانگر تقواى آن حضرت:

تِلکَ مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیکَ ما کُنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُکَ مِن قَبلِ هذا فَاصبِر اِنَّ العقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (11) 49

واصبِر وما صَبرُکَ اِلّا بِاللَّهِ ... * اِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا ... . نحل (16) 127 و 128

376. صبر پیامبرصلى الله علیه وآله در برابر سختى‏هاى اقامه‏ى نماز، جلوه‏اى از تقواپیشگى آن حضرت:

وأمُر اَهلَکَ بِالصَّلوةِ واصطَبِر عَلَیها ... والعقِبَةُ لِلتَّقوى‏. طه (20) 132

377. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور صبر و پرهیز از شتاب در مجازات کافران، از سوى خداوند:

ویَومَ یُعرَضُ الَّذینَ کَفَروا عَلَى النّارِ اَلَیسَ هذا بِالحَقِ‏ّ ... * فَاصبِر کَما صَبَرَ اولوا العَزمِ مِنَ الرُّسُلِ ولا تَستَعجِل لَهُم ... . احقاف (46) 34 و 35

- عدالت‏

378. رعایت عدالت میان گروه‏هاى مختلف اهل کتاب، برنامه‏ى الهى محمّدصلى الله علیه وآله:

... وقُل ءامَنتُ بِما اَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتبٍ واُمِرتُ لِاَعدِلَ بَینَکُمُ ... . شورى (42) 15

379. عدل پیامبرصلى الله علیه وآله در تبلیغ و در برخورد با مردم و روابط دینى آنان:

فَلِذلِکَ فَادعُ واستَقِم کَما اُمِرتَ ولا تَتَّبِع اَهواءَهُم ... واُمِرتُ لِاَعدِلَ بَینَکُمُ اَللَّهُ رَبُّنا ورَبُّکُم لَنا اَعملُنا ولَکُم اَعملُکُم لا حُجَّةَ بَینَنا وبَینَکُمُ اَللَّهُ یَجمَعُ بَینَنا ... . شورى (42) 15

380. گمان به ناعادلانه بودن حکم پیامبرصلى الله علیه وآله، از نشانه‏هاى نفاق:

... اَم یَخافونَ اَن یَحیفَ اللَّهُ عَلَیهِم ورَسولُهُ ... .(87) نور (24) 50

381. گمان به ناعادلانه بودن حکم پیامبرصلى الله علیه وآله، از نشانه‏هاى ستمگرى:

... اَم یَخافونَ اَن یَحیفَ اللَّهُ عَلَیهِم ورَسولُهُ بَل اُولکَ هُمُ الظّلِمون. نور (24) 50

382. روا نداشتن هیچ نوع ظلم و ستمى از سوى خدا و محمّدصلى الله علیه وآله، در مقام حکم و داورى:

واِذا دُعوا اِلَى اللَّهِ ورَسولِهِ لِیَحکُمَ بَینَهُم ... * ... اَم یَخافونَ اَن یَحیفَ اللَّهُ عَلَیهِم ورَسولُهُ بَل اُولکَ هُمُ الظّلِمون. نور (24) 48 و 50

383. اطمینان خاطر همسران محمّد به موضع و تصمیم عادلانه‏ى آن حضرت، درباره‏ى تأخیر و تقدم همخوابگى با هر یک از آنان:

... ذلِکَ اَدنى‏ اَن تَقَرَّ اَعیُنُهُنَّ ولایَحزَنَّ ویَرضَینَ بِما ءاتَیتَهُنَّ کُلُّهُنَّ ... . احزاب (33) 51

384. تمکین نکردن منافقان صدر اسلام از احکام و فرمان‏هاى خدا و محمّدصلى الله علیه وآله، به رغم علم آنها به دور بودن آن احکام از ظلم و اجحاف:

واِذا دُعوا اِلَى اللَّهِ ورَسولِهِ لِیَحکُمَ بَینَهُم ... * واِن یَکُن لَهُمُ الحَقُّ یَأتوا اِلَیهِ مُذعِنین * اَفى قُلوبِهِم مَرَضٌ ... اَم یَخافونَ اَن یَحیفَ اللَّهُ عَلَیهِم ورَسولُهُ ... . نور (24) 48 - 50

- عفو

385. دستور خدا به پیامبرصلى الله علیه وآله درباره‏ى پیشه ساختن عفو در مورد خطاکاران:

خُذِ العَفوَ وأمُر بِالعُرفِ واَعرِض عَنِ الجهِلین. اعراف (7) 199

386. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور عفو و گذشت از غیر خائنان بنى‏اسرائیل:

... ولا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلى‏ خانَةٍ مِنهُم اِلّا قَلیلًا مِنهُم فَاعفُ عَنهُم واصفَح ... . مائده (5) 13

387. وجود گروهى متعهد در میان بنى‏اسرائیل، دلیل امر الهى به عفو و مداراى پیامبرصلى الله علیه وآله با همه‏ى آنان:

فَبِما نَقضِهِم میثقَهُم لَعَنّهُم وجَعَلنا قُلوبَهُم قسِیَةً یُحَرِّفونَ الکَلِمَ عَن مَواضِعِهِ ونَسوا حَظًّا مِمّا ذُکِّروا بِهِ ولا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلى‏ خانَةٍ مِنهُم اِلّا قَلیلًا مِنهُم فَاعفُ عَنهُم واصفَح اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُحسِنین. مائده (5) 13

388. چشم‏پوشى پیامبرصلى الله علیه وآله از افشا و بیان حقایق مخفى شده به وسیله‏ى اهل‏کتاب:

یاَهلَ الکِتبِ قَد جاءَکُم رَسولُنا یُبَیِّنُ لَکُم کَثیرًا مِمّا کُنتُم تُخفونَ مِنَ الکِتبِ ویَعفوا عَن کَثیرٍ ... . مائده (5) 15

389. محمّدصلى الله علیه وآله موظّف به چشم‏پوشى از خطاى مراجعه‏کنندگان به طاغوت براى حکمیّت:

اَلَم تَرَ اِلَى الَّذینَ یَزعُمونَ اَنَّهُم ءامَنوا بِما اُنزِلَ اِلَیکَ وما اُنزِلَ مِن قَبلِکَ یُریدونَ اَن یَتَحاکَموا اِلَى الطّغوتِ وقَد اُمِروا اَن یَکفُروا بِهِ ویُریدُ الشَّیطنُ اَن یُضِلَّهُم ضَللًا بَعیدا * واِذَا قیلَ لَهُم تَعالَوا اِلى‏ ما اَنزَلَ اللَّهُ واِلَى الرَّسولِ رَاَیتَ المُنفِقینَ یَصُدّونَ عَنکَ صُدودا * اُولکَ الَّذینَ یَعلَمُ اللَّهُ ما فى قُلوبِهِم فَاَعرِض عَنهُم وعِظهُم وقُل لَهُم فى اَنفُسِهِم قَولًا بَلیغا. نساء (4) 60 و 61 و 63

39. عفو خطاکاران فرارى احد، تکلیف الهى پیامبرصلى الله علیه وآله:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم وشاوِرهُم فِى الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلین. آل‏عمران (3) 159

391. عفو محمّدصلى الله علیه وآله از خطاى مردم، نمودى از خلق خوش آن حضرت:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ ... فَاعفُ عَنهُم ... . آل‏عمران (3) 159

392. محمّدصلى الله علیه وآله، مأمور به مشورت، عفو و استغفار براى مردم و توکّل بر خدا:

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم وشاوِرهُم فِى الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلین. آل‏عمران (3) 159

393. چشم‏پوشى و گذشت محمّدصلى الله علیه وآله نسبت به بسیارى از خطاهاى اهل‏کتاب:

یاَهلَ الکِتبِ قَد جاءَکُم رَسولُنا ... ویَعفوا عَن کَثیرٍ ... . مائده (5) 15

394. گذشت و اغماض محمّدصلى الله علیه وآله از دشمنان و کافران، به خیر و صلاح آن حضرت و در راستاى تربیت و کمال وى:

... فَاصفَحِ الصَّفحَ الجَمیل * اِنَّ رَبَّکَ هُوَ الخَلّقُ العَلیم. حجر (15) 85 و 86

395. محمّدصلى الله علیه وآله، موظّف به عفو کریمانه و گذشت شایسته، از کافران و مشرکان و نادیده گرفتن اذیّت و آزار آنان:

... فَاصفَحِ الصَّفحَ الجَمیل. حجر (15) 85

396. محمّدصلى الله علیه وآله، مأمور عفو و گذشت از خطاهاى بنى‏اسرائیل و ترک هرگونه تعرّض به آنان:

ولَقَد اَخَذَ اللَّهُ میثقَ بَنِى اِسرءیلَ ... * ... ولا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلى‏ خانَةٍ مِنهُم اِلّا قَلیلًا مِنهُم فَاعفُ عَنهُم ... . مائده (5) 12 و 13

- قاطعیّت‏

397. پیامبرصلى الله علیه وآله، مأمور به سختگیرى و برخورد بدون مسامحه و گذشت با کافران و منافقان:

یاَیُّهَا النَّبِىُّ جهِدِ الکُفّارَ والمُنفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم ومَأو(88)هُم جَهَنَّمُ وبِئسَ المَصیر. توبه (9) 73

... جهِدِ الکُفّارَ والمُنفِقینَ واغلُظ عَلَیهِم ... . تحریم (66) 9

398. قاطعیّت محمّدصلى الله علیه وآله در رسالت:

اَفَمَن کانَ عَلى‏ بَیِّنَةٍ مِن رَبِّهِ ویَتلوهُ شاهِدٌ مِنهُ ومِن قَبلِهِ کِتبُ موسى‏ اِمامًا ورَحمَةً اُولکَ یُؤمِنونَ بِهِ ومن یَکفُر بِهِ مِنَ الاَحزابِ فَالنّارُ مَوعِدُهُ فَلا تَکُ فى مِریَةٍ مِنهُ اِنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّکَ ... . هود (11) 17

فَلا تَکُ فى مِریَةٍ مِمّا یَعبُدُ هؤُلاءِ ما یَعبُدونَ اِلّا کَما یَعبُدُ ءاباؤُهُم مِن قَبلُ واِنّا لَمُوَفّوهُم نَصیبَهُم غَیرَ مَنقوص. هود (11) 109

399. لزوم قاطعیّت و انعطاف‏ناپذیرى پیامبرصلى الله علیه وآله و مؤمنان در مقابل کافران:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ ... مَثَلُهُم فِى التَّورةِ ومَثَلُهُم فِى الاِنجیلِ کَزَرعٍ اَخرَجَ شَطَهُ فَازَرَهُ فَاستَغلَظَ فَاستَوى‏ عَلى‏ سوقِهِ یُعجِبُ الزُّرّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الکُفّارَ ... . فتح (48) 29

فَلا تُطِعِ المُکَذِّبین * ودّوا لَو تُدهِنُ فَیُدهِنون. قلم (68) 8 و 9

400. موضعگیرى صریح محمّدصلى الله علیه وآله در برابر مشرکان، با اعلان پایدارى بر توحید:

بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ ورَسولِهِ اِلَى الَّذینَ عهَدتُم مِنَ المُشرِکین * واَذنٌ مِنَ اللَّهِ ورَسولِهِ اِلَى النّاسِ یَومَ الحَجِ‏ّ الاَکبَرِ اَنَّ اللَّهَ بَرِى‏ءٌ مِنَ المُشرِکینَ ورَسولُهُ فَاِن تُبتُم فَهُوَ خَیرٌ لَکُم واِن تَوَلَّیتُم فَاعلَمُوا اَنَّکُم غَیرُ مُعجِزِى اللَّهِ وبَشِّرِ الَّذینَ کَفَروا بِعَذابٍ اَلیم * اِلَّا الَّذینَ عهَدتُم مِنَ المُشرِکینَ ... . توبه (9) 1 و 3 و 4

401. لزوم قاطعیّت محمّدصلى الله علیه وآله در برابر افراد عیب‏جو و سخن‏چین:

ولا تُطِع کُلَّ حَلّافٍ مَهین * هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَمیم. قلم (68) 10 و 11

402. وظیفه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله، در اعلام قاطع مواضع عقیدتى برنامه‏ى رسالت خویش:

قُل هذِهِ سَبیلى اَدعوا اِلَى اللَّهِ ... وما اَنا مِنَ المُشرِکین. یوسف (12) 108

فَاصدَع بِما تُؤمَرُ ... . حجر (15) 94

قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللَّهَ مُخلِصًا لَهُ الدّین. زمر (39) 11

قُلِ اللَّهَ اَعبُدُ مُخلِصًا لَهُ دینى. زمر (39) 14

403. محمّدصلى الله علیه وآله، مأمور اعلام قاطع و صریح مواضع عقیدتى و تسلیم‏ناپذیر خویش در برابر دشمنان و عقاید شرک‏آلودشان:

... قُل اِنّى اُمِرتُ اَن اَکونَ اَوَّلَ مَن اَسلَمَ ... . انعام (6) 14

اَلَهُم اَرجُلٌ یَمشونَ بِها اَم لَهُم اَیدٍ یَبطِشونَ بِها اَم لَهُم اَعیُنٌ یُبصِرونَ بِها اَم لَهُم ءاذانٌ یَسمَعونَ بِها قُلِ ادعوا شُرَکاءَکُم ثُمَّ کیدونِ فَلا تُنظِرون * اِنَّ ولیِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الکِتبَ وهُوَ یَتَوَلَّى الصّلِحین. اعراف (7) 195 و 196

واُمِرتُ لِاَن اَکونَ اَوَّلَ المُسلِمین. زمر (39) 12

... واُمِرتُ اَن اُسلِمَ لِرَبِ‏ّ العلَمین. غافر (40) 66

فَلِذلِکَ فَادعُ واستَقِم کَما اُمِرتَ ولا تَتَّبِع اَهواءَهُم وقُل ءامَنتُ بِما اَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتبٍ واُمِرتُ لِاَعدِلَ بَینَکُمُ اَللَّهُ رَبُّنا ورَبُّکُم لَنا اَعملُنا ولَکُم اَعملُکُم لا حُجَّةَ بَینَنا وبَینَکُمُ اَللَّهُ یَجمَعُ بَینَنا واِلَیهِ المَصیر. شورى (42) 15

قُل اِن کانَ لِلرَّحمنِ ولَدٌ فَاَنَا اَوَّلُ العبِدین. زخرف (43) 81

قُل هُوَ الرَّحمنُ ءامَنّا بِهِ وعَلَیهِ تَوَکَّلنا ... . ملک (67) 29

404. قاطعیّت مکرّر و مؤکّد محمّدصلى الله علیه وآله، در مورد جدایى مشرکان و معبودهاى آنان، از حضرت و معبودش:

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنتُم عبِدونَ ما اَعبُد * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم. کافرون (109) 1 - 4

405. موضعگیرى صریح و قاطع محمّدصلى الله علیه وآله در برابر مشرکان تکذیب‏کننده‏ى رسالت:

واِن کَذَّبوکَ فَقُل لى عَمَلى ولَکُم عَمَلُکُم اَنتُم بَریونَ مِمّا اَعمَلُ واَنا بَرى‏ءٌ مِمّا تَعمَلون. یونس (10) 41

406. محمّدصلى الله علیه وآله، مأمور اعلام قاطعانه‏ى موضع استوار خویش، مبنى بر توحید و نفى شرک:

قُل یاَیُّهَا النّاسُ اِن کُنتُم فى شَکٍّ مِن دینى فَلَا اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ ولکِن اَعبُدُ اللَّهَ الَّذى یَتَوَفّکُم واُمِرتُ اَن اَکونَ مِنَ المُؤمِنین * واَن اَقِم وجهَکَ لِلدِّینِ حَنیفًا ولا تَکونَنَّ مِنَ المُشرِکین. یونس (10) 104 و 105

اِنَّما اُمِرتُ اَن اَعبُدَ رَبَّ هذِهِ البَلدَةِ ... . نمل (27) 91

407. اعلام موضع قاطع محمّدصلى الله علیه وآله در برابر دشمنان، حتّى در صورت تنها ماندن:

قُل یقَومِ اعمَلوا عَلى‏ مَکانَتِکُم اِنّى عمِلٌ فَسَوفَ تَعلَمون. زمر (39) 39

408. رفتار محبّت‏آمیز و باشفقت، در عین برخورد قاطع و دلیرانه، شیوه‏ى مبارزاتى محمّدصلى الله علیه وآله:

قُل یقَومِ اعمَلوا ... فَسَوفَ تَعلَمون. زمر (39) 39

409. بى‏خبرى گروهى از کافران در عصر محمّدصلى الله علیه وآله، از موضع قاطع آن حضرت در برابر کفر، و امیدوار به تنزّل او در برابر شرک:

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم. کافرون (109) 1 و 2 و 4

410. قاطعیّت در اعلان جدایى از مشرکان و نفى ارتباط با برنامه‏هاى عبادى آنان، وظیفه‏اى الهى برعهده‏ى محمّدصلى الله علیه وآله:

... یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم. کافرون (109) 1 و 2 و 4

- کرامت‏

411. القاى وحى بر پیامبرصلى الله علیه وآله و توانمند ساختن او بر قرائت قرآن، احسان و کرم خداوند بر آن حضرت:

اِقرَأ ورَبُّکَ الاَکرَم. علق (96) 3

- کفرستیزى‏

412. ردّ معبودهاى کافران و امتناع از عبادت آنها در تمام عمر خویش، خطمشى ارایه شده از سوى محمّدصلى الله علیه وآله در گفتگو با کافران:

قُل یاَیُّهَا الکفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون. کافرون (109)1و 2

نیز¬ جهاد محمّدصلى الله علیه وآله و مبارزه‏ى محمّدصلى الله علیه وآله‏

- مدارا

413. مدارا و ملایمت محمّدصلى الله علیه وآله به هنگام روبه‏رو شدن با گفتار ناشایست مخالفان:

قُل اِن ضَلَلتُ فَاِنَّما اَضِلُّ عَلى‏ نَفسى واِنِ اهتَدَیتُ فَبِما یوحى اِلَىَّ رَبّى ... . سبأ (34) 50

- مدیریّت‏

414. آگاهى پیامبرصلى الله علیه وآله از فنون نظامى و قدرت مدیریّت ایشان در عملیّات مسلحانه علیه دشمنان دین:

واِذ غَدَوتَ مِن اَهلِکَ تُبَوِّئُ المُؤمِنینَ مَقعِدَ لِلقِتالِ ... . آل‏عمران (3) 121

- مسئولیّت‏پذیرى‏

415. احساس مسئولیّت شدید پیامبرصلى الله علیه وآله براى هدایت مردم، حتّى دشمنان سرکش:

... بَل هُم قَومٌ طاغون * فَتَوَلَّ عَنهُم فَما اَنتَ بِمَلوم. ذاریات (51) 53 و 54

416. وظیفه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله در روى نیاوردن به قبله‏ى اهل کتاب پس از تغییر قبله:

... وما اَنتَ بِتابِعٍ قِبلَتَهُم ... . بقره (2) 145

417. موظّف نبودن پیامبرصلى الله علیه وآله در مورد اجبار مسلمانان به هدایت:

لَیسَ عَلَیکَ هُد(89)هُم ... . بقره (2) 272

418. مسؤلیّت نداشتن محمّدصلى الله علیه وآله در مورد سرنوشت کفّار:

لِیَقطَعَ طَرَفًا مِنَ الَّذینَ کَفَروا اَو یَکبِتَهُم فَیَنقَلِبوا خابین * لَیسَ لَکَ مِنَ الاَمرِ شَى‏ءٌ اَو یَتوبَ عَلَیهِم اَو یُعَذِّبَهُم فَاِنَّهُم ظلِمون(90). آل‏عمران (3) 127 و 128

- مهربانى‏

419. خوش‏خلقى و مهربانى پیامبرصلى الله علیه وآله با مردم، از عوامل گرایش به آن حضرت:

... ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ ... . آل‏عمران (3) 159

واِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیم. قلم (68) 4

420. گذشت و عفو از خطاى مردم و طلب آمرزش براى آنان، نمودى از مهربانى محمّدصلى الله علیه وآله:

... ولَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم واستَغفِر لَهُم ... . آل‏عمران (3) 159

421. امتنان الهى بر مؤمنان، به سبب انتخاب فردى دلسوز، رئوف و مهربان، از میان آنان، براى پیامبرى:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

422. سوء استفاده‏ى منافقان، از سعه صدر و مهربانى پیامبرصلى الله علیه وآله:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ ... . توبه (9) 61

423. وجود رأفت و عاطفه‏ى شدید در پیامبرصلى الله علیه وآله موجب تأثّر شدید آن حضرت نسبت به مؤمنان:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

424. برخورد عاطفى پیامبرصلى الله علیه وآله با مجرمان:

فَاِن کَذَّبوکَ فَقُل رَبُّکُم ذو رَحمَةٍ وسِعَةٍ ولا یُرَدُّ بَأسُهُ عَنِ القَومِ المُجرِمین. انعام (6) 147

425. عطوفت محمّدصلى الله علیه وآله با خداجویان و شدت با دشمنان دین، از برجسته‏ترین مبانى رسالت آن حضرت:

مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم ... . فتح (48) 29

426. سوء استفاده‏ى منافقان از عطوفت و سعه‏ى صدر پیامبرصلى الله علیه وآله:

ومِنهُمُ الَّذینَ یُؤذونَ النَّبِىَّ ویَقولونَ هُوَ اُذُنٌ ... . توبه (9) 61

427. توصیه‏ى الهى به پیامبرصلى الله علیه وآله در گسترانیدن بال‏هاى مهر و عطوفت براى کسان و خویشاوندان مؤمن خویش:

واَنذِر عَشیرَتَکَ الاَقرَبین * واخفِض جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ المُؤمِنین. شعراء (26) 214 و 215

428. عطوفت محمّدصلى الله علیه وآله نسبت به مؤمنان مورد ستایش خداوند:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

نیز¬ رأفت محمّدصلى الله علیه وآله‏

- هدایتگرى‏

429. سخت‏کوشى و اشتیاق شدید پیامبرصلى الله علیه وآله براى هدایت گمراهان:

لَیسَ عَلَیکَ هُد(91)هُم ولکِنَّ اللَّهَ یَهدى مَن یَشاءُ ... . بقره (2) 272

... وقُل لِلَّذینَ اوتوا الکِتبَ ... واِن تَوَلَّوا فَاِنَّما عَلَیکَ البَلغُ ... . آل‏عمران (3) 20

لَیسَ لَکَ مِنَ الاَمرِ شَى‏ءٌ اَو یَتوبَ عَلَیهِم اَو یُعَذِّبَهُم فَاِنَّهُم ظلِمون. آل‏عمران (3) 128

ولا یَحزُنکَ الَّذینَ یُسرِعونَ فِى الکُفرِ ... . آل‏عمران (3) 176

مَن یُطِعِ الرَّسولَ فَقَد اَطاعَ اللَّهَ ومَن تَوَلّى‏ فَما اَرسَلنکَ عَلَیهِم حَفیظا. نساء (4) 80

واِن کانَ کَبُرَ عَلَیکَ اِعرَاضُهُم فَاِنِ استَطَعتَ اَن تَبتَغِىَ نَفَقًا فِى الاَرضِ اَو سُلَّمًا فِى السَّماءِ فَتَأتِیَهُم بِایَةٍ ولَو شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُم عَلَى الهُدى‏ فَلا تَکونَنَّ مِنَ الجهِلین. انعام (6) 35

... قُل مَن اَنزَلَ الکِتبَ الَّذى جاءَ بِهِ موسى‏ نورًا وهُدىً لِلنّاسِ ... قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرهُم فى خَوضِهِم یَلعَبون. انعام (6) 91

قَد جاءَکُم بَصارُ مِن رَبِّکُم فَمَن اَبصَرَ فَلِنَفسِهِ ومَن عَمِىَ فَعَلَیها وما اَنَا عَلَیکُم بِحَفیظ. انعام (6) 104

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم ... . توبه (9) 128

وما اَکثَرُ النّاسِ ولَو حَرَصتَ بِمُؤمِنین. یوسف (12) 103

ویَقولُ الَّذینَ کَفَروا لَولا اُنزِلَ عَلَیهِ ءایَةٌ مِن رَبِّهِ اِنَّما اَنتَ مُنذِرٌ ولِکُلِ‏ّ قَومٍ هاد. رعد (13) 7

رُبَما یَوَدُّ الَّذینَ کَفَروا لَو کانوا مُسلِمین * ذَرهُم یَأکُلوا ویَتَمَتَّعوا ویُلهِهِمُ الاَمَلُ فَسَوفَ یَعلَمون. حجر (15) 2 و 3

لا تَمُدَّنَّ عَینَیکَ اِلى‏ ما مَتَّعنا بِهِ اَزوجًا مِنهُم ولا تَحزَن عَلَیهِم ... . حجر (15) 88

اِن تَحرِص عَلى‏ هُدهُم فَاِنَّ اللَّهَ لا یَهدى مَن یُضِلُّ وما لَهُم مِن نصِرین. نحل (16) 37

واصبِر وما صَبرُکَ اِلّا بِاللَّهِ ولا تَحزَن عَلَیهِم ولا تَکُ فى ضَیقٍ مِمّا یَمکُرون. نحل (16) 127

وما مَنَعَ النّاسَ اَن یُؤمِنوا اِذ جاءَهُمُ الهُدَى‏ اِلّا اَن قالوا اَبَعَثَ اللَّهُ بَشَرًا رَسُولا. اسراء (17) 94

فَلَعَلَّکَ بخِعٌ نَفسَکَ عَلى‏ ءاثرِهِم اِن لَم یُؤمِنوا بِهذا الحَدیثِ اَسَفا. کهف (18) 6

وما مَنَعَ النّاسَ اَن یُؤمِنوا اِذ جاءَهُمُ الهُدى‏ ... * ... واِن تَدعُهُم اِلَى الهُدى‏ فَلَن یَهتَدوا اِذًا اَبَدا. کهف (18) 55 و 57

لَعَلَّکَ بخِعٌ نَفسَکَ اَلّا یَکونوا مُؤمِنین. شعراء (26) 3

ولا تَحزَن عَلَیهِم ولا تَکُن فى ضَیقٍ مِمّا یَمکُرون. نمل (27) 70

فَتَوَکَّل عَلَى اللَّهِ اِنَّکَ عَلَى الحَقِ‏ّ المُبین * وما اَنتَ بِهدِى العُمىِ عَن ضَللَتِهِم اِن تُسمِعُ اِلّا مَن یُؤمِنُ بِایتِنا فَهُم مُسلِمون. نمل (27) 79 و 81

اِنَّکَ لا تَهدى مَن اَحبَبتَ ولکِنَّ اللَّهَ یَهدى مَن یَشاءُ وهُوَ اَعلَمُ بِالمُهتَدین. قصص (28) 56

فَاِنَّکَ لا تُسمِعُ المَوتى‏ ولا تُسمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ اِذا ولَّوا مُدبِرین * وما اَنتَ بِهدِ العُمىِ عَن ضَللَتِهِم اِن تُسمِعُ اِلّا مَن یُؤمِنُ بِایتِنا فَهُم مُسلِمون. روم (30) 52 و 53

ومَن کَفَرَ فَلا یَحزُنکَ کُفرُهُ ... . لقمان (31) 23

... وما اَنتَ بِمُسمِعٍ مَن فِى القُبور. فاطر (35) 22

اَلَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ ... اُول(92)کَ الَّذینَ هَدهُمُ اللَّهُ ... * اَفَمَن حَقَّ عَلَیهِ کَلِمَةُ العَذابِ اَفَاَنتَ تُنقِذُ مَن فِى النّار. زمر (39) 18 و 19

والَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِهِ اَولیاءَ اللَّهُ حَفیظٌ عَلَیهِم وما اَنتَ عَلَیهِم بِوَکیل. شورى (42) 6

فَاِن اَعرَضوا فَما اَرسَلنکَ عَلَیهِم حَفیظًا اِن عَلَیکَ اِلَّا البَلغُ ... . شورى (42) 48

اَفَاَنتَ تُسمِعُ الصُّمَّ اَو تَهدِى العُمىَ ومَن کانَ فى ضَللٍ مُبین. زخرف (43) 40

فَتَوَلَّ عَنهُم فَما اَنتَ بِمَلوم. ذاریات (51) 54

فَاَعرِض عَن مَن تَوَلّى‏ عَن ذِکرِنا ولَم یُرِد اِلَّا الحَیوةَ الدُّنیا * ذلِکَ مَبلَغُهُم مِنَ العِلمِ اِنَّ رَبَّکَ هُوَ اَعلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبیلِهِ وهُوَ اَعلَمُ بِمَنِ اهتَدى‏. نجم (53) 29 و 30

اَمّا مَنِ استَغنى‏ * فَاَنتَ لَهُ تَصَدّى‏ * وما عَلَیکَ اَلّا یَزَّکّى‏ * واَمّا مَن جاءَکَ یَسعى‏. عبس (80) 5 - 8

فَذَکِّر اِنَّما اَنتَ مُذَکِّر * لَستَ عَلَیهِم بِمُصَیطِر. غاشیه (88) 21 و 22

430. اشتیاق شدید پیامبرصلى الله علیه وآله به هدایت مردم، نشأت یافته از رأفت آن حضرت:

لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیم. توبه (9) 128

431. کوشش پیامبرصلى الله علیه وآله براى هدایت همگان، حتّى منافقان:

استَغفِر لَهُم اَو لا تَستَغفِر لَهُم اِن تَستَغفِر لَهُم سَبعینَ مَرَّةً فَلَن یَغفِرَ اللَّهُ لَهُم ذلِکَ بِاَنَّهُم کَفَروا بِاللَّهِ ورَسولِهِ واللَّهُ لا یَهدِى القَومَ الفسِقین. توبه (9) 80

432. پیامبرصلى الله علیه وآله، ستاره‏اى هدایتگر و بدون کمترین انحراف و گمراهى:

و النَّجمِ اِذا هَوى‏ * ما ضَلَّ صاحِبُکُم وما غَوى‏. نجم (53) 1 و 2

433. وظیفه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله، هموار ساختن راه هدایت و واگذارى حق انتخاب به خود مردم:

فَلَعَلَّکَ بخِعٌ نَفسَکَ عَلى‏ ءاثرِهِم اِن لَم یُؤمِنوا بِهذا الحَدیثِ اَسَفا * اِنّا جَعَلنا ما عَلَى الاَرضِ زینَةً لَها لِنَبلُوَهُم اَیُّهُم اَحسَنُ عَمَلا. کهف (18) 6 و 7

434. پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله، هدایتگر انسان‏ها به صراط مستقیم الهى:

یاَهلَ الکِتبِ قَد جاءَکُم رَسولُنا ... * یَهدى بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضونَهُ سُبُلَ السَّلمِ ... ویَهدیهِم اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیم. مائده (5) 15 و 16

الر کِتبٌ اَنزَلنهُ اِلَیکَ لِتُخرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النّورِ بِاِذنِ رَبِّهِم اِلى‏ صِرطِ العَزیزِ الحَمید. ابراهیم (14) 1

... وادعُ اِلى‏ رَبِّکَ اِنَّکَ لَعَلى‏ هُدًى مُستَقیم. حجّ (22) 67

واِنَّکَ لَتَدعُوهُم اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیم. مؤمنون (23) 73

... واِنَّکَ لَتَهدى اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیم. شورى (42) 52

435. ناتوانى پیامبرصلى الله علیه وآله در هدایت گمراهان بدون خواست خداوند:

یاَیُّهَا الرَّسولُ ... ومَن یُرِدِ اللَّهُ فِتنَتَهُ فَلَن تَملِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شیًا اُولکَ الَّذینَ لَم یُرِدِ اللَّهُ اَن یُطَهِّرَ قُلوبَهُم ... . مائده (5) 41

واِن کانَ کَبُرَ عَلَیکَ اِعرَاضُهُم فَاِنِ استَطَعتَ اَن تَبتَغِىَ نَفَقًا فِى الاَرضِ اَو سُلَّمًا فِى السَّماءِ فَتَأتِیَهُم بِایَةٍ ولَو شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُم عَلَى الهُدى‏ فَلا تَکونَنَّ مِنَ الجهِلین * اِنَّما یَستَجیبُ الَّذینَ یَسمَعونَ والمَوتى‏ یَبعَثُهُمُ اللَّهُ ... . انعام (6) 35 و 36

اِن تَحرِص عَلى‏ هُدهُم فَاِنَّ اللَّهَ لا یَهدى مَن یُضِلُّ وما لَهُم مِن نصِرین. نحل (16) 37

اِنَّکَ لا تَهدى مَن اَحبَبتَ ولکِنَّ اللَّهَ یَهدى مَن یَشاءُ وهُوَ اَعلَمُ بِالمُهتَدین. قصص (28) 56

وما یَستَوِى الاَحیاءُ ولَا الاَموتُ اِنَّ اللَّهَ یُسمِعُ مَن یَشاءُ وما اَنتَ بِمُسمِعٍ مَن فِى القُبور. فاطر (35) 22

اَلَیسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبدَهُ ویُخَوِّفونَکَ بِالَّذینَ مِن دونِهِ ومَن یُضلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن هاد * ومَن یَهدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن مُضِلٍ‏ّ اَلَیسَ اللَّهُ بِعَزیزٍ ذِى انتِقام. زمر (39) 36 و 37

قُل اِنّى لااَملِکُ لَکُم ضَرًّا ولا رَشَدا. جنّ (72) 21

436. پیامبرصلى الله علیه وآله، وظیفه‏دار هدایت مردم به راه خداى عزّتمند، با تعالیم قرآن:

الر کِتبٌ اَنزَلنهُ اِلَیکَ لِتُخرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النّورِ بِاِذنِ رَبِّهِم اِلى‏ صِرطِ العَزیزِ الحَمید. ابراهیم (14) 1

437. پیامبرصلى الله علیه وآله، وظیفه‏دار هدایت مردم به سوى نور و خارج کردن آنان از ظلمت‏ها (گمراهى‏ها)، با تعالیم قرآن کریم:

الر کِتبٌ اَنزَلنهُ اِلَیکَ لِتُخرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النّورِ بِاِذنِ رَبِّهِم اِلى‏ صِرطِ العَزیزِ الحَمید. ابراهیم (14) 1

رَسولًا یَتلوا عَلَیکُم ءایتِ اللَّهِ مُبَیِّنتٍ لِیُخرِجَ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلُوا الصّلِحتِ مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النّورِ ... . طلاق (65) 11

438. مسئول نبودن پیامبرصلى الله علیه وآله در برابر هدایت‏ناپذیرى کافران:

کِتبٌ اُنزِلَ اِلَیکَ فَلا یَکُن فى صَدرِکَ حَرَجٌ مِنهُ لِتُنذِرَ بِهِ وذِکرى‏ لِلمُؤمِنین. اعراف (7) 2

اِنَّما اُمِرتُ ... * واَن اَتلُوا القُرءانَ فَمَنِ اهتَدى‏ فَاِنَّما یَهتَدى لِنَفسِهِ ومَن ضَلَّ فَقُل اِنَّما اَنا مِنَ المُنذِرین. نمل (27) 91 و 92

ومَن کَفَرَ فَلا یَحزُنکَ کُفرُهُ اِلَینا مَرجِعُهُم فَنُنَبِّئُهُم بِما عَمِلوا اِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدور. لقمان (31) 23

439. تمایل شدید پیامبرصلى الله علیه وآله به آوردن معجزات بیشتر براى هدایت مردم:

واِن کانَ کَبُرَ عَلَیکَ اِعرَاضُهُم فَاِنِ استَطَعتَ اَن تَبتَغِىَ نَفَقًا فِى الاَرضِ اَو سُلَّمًا فِى السَّماءِ فَتَأتِیَهُم بِایَةٍ ولَو شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُم عَلَى الهُدى‏ فَلا تَکونَنَّ مِنَ الجهِلین. انعام (6) 35

440. بى‏اثر بودن تلاش پیامبرصلى الله علیه وآله براى هدایت کردن فاقدان زمینه‏ى هدایت‏پذیرى:

واِن کانَ کَبُرَ عَلَیکَ اِعرَاضُهُم فَاِنِ استَطَعتَ اَن تَبتَغِىَ نَفَقًا فِى الاَرضِ اَو سُلَّمًا فِى السَّماءِ فَتَأتِیَهُم بِایَةٍ ولَو شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُم عَلَى الهُدى‏ فَلا تَکونَنَّ مِنَ الجهِلین * اِنَّما یَستَجیبُ الَّذینَ یَسمَعونَ والمَوتى‏ یَبعَثُهُمُ اللَّهُ ... . انعام (6) 35 و 36

ومِنهُم مَن یَنظُرُ اِلَیکَ اَفَاَنتَ تَهدِى العُمىَ ولَوکانوا لا یُبصِرون. یونس (10) 43

وما اَنتَ بِهدِى العُمىِ عَن ضَللَتِهِم اِن تُسمِعُ اِلّا مَن یُؤمِنُ بِایتِنا فَهُم مُسلِمون. نمل (27) 81

فَاِنَّکَ لا تُسمِعُ المَوتى‏ ولا تُسمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ اِذا ولَّوا مُدبِرین * وما اَنتَ بِهدِ العُمىِ عَن ضَللَتِهِم اِن تُسمِعُ اِلّا مَن یُؤمِنُ بِایتِنا فَهُم مُسلِمون. روم (30) 52 و 53

وما یَستَوِى الاَحیاءُ ولَا الاَموتُ اِنَّ اللَّهَ یُسمِعُ مَن یَشاءُ وما اَنتَ بِمُسمِعٍ مَن فِى القُبور. فاطر (35) 22

اَلَیسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبدَهُ ویُخَوِّفونَکَ بِالَّذینَ مِن دونِهِ ومَن یُضلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن هاد * ومَن یَهدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن مُضِلٍ‏ّ اَلَیسَ اللَّهُ بِعَزیزٍ ذِى انتِقام. زمر (39) 36 و 37

اَفَاَنتَ تُسمِعُ الصُّمَّ اَو تَهدِى العُمىَ ومَن کانَ فى ضَللٍ مُبین. زخرف (43) 40

441. بهره‏جویى پیامبرصلى الله علیه وآله از تمام روش‏هاى موجود و وسایل ممکن براى هدایت مردم:

واِن کانَ کَبُرَ عَلَیکَ اِعرَاضُهُم فَاِنِ استَطَعتَ اَن تَبتَغِىَ نَفَقًا فِى الاَرضِ اَو سُلَّمًا فِى السَّماءِ فَتَأتِیَهُم بِایَةٍ ولَو شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُم عَلَى الهُدى‏ فَلا تَکونَنَّ مِنَ الجهِلین. انعام (6) 35

442. پیامبرصلى الله علیه وآله، پیام‏آور هدایت از جانب خدا:

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ودینِ الحَقِ‏ّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکون. توبه (9) 33

اِنَّ الَّذى فَرَضَ عَلَیکَ القُرءانَ لَرادُّکَ اِلى‏ مَعادٍ قُل رَبّى اَعلَمُ مَن جاءَ بِالهُدى‏ ومَن هُوَ فى ضَللٍ مُبین. قصص (28) 85

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ودینِ الحَقِ‏ّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلِّهِ وکَفى‏ بِاللَّهِ شَهیدا. فتح (48) 28

هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى‏ ... . صفّ (61) 9

443. سلب مسئولیّت از پیامبرصلى الله علیه وآله در مورد هدایت کافران طغیانگر:

کَذلِکَ ما اَتَى الَّذینَ مِن قَبلِهِم مِن رَسولٍ اِلّا قالوا ساحِرٌ اَو مَجنون * اَتَواصَوا بِهِ بَل هُم قَومٌ طاغون * فَتَوَلَّ عَنهُم فَما اَنتَ بِمَلوم. ذاریات (51) 52 - 54

444. تمایل طبیعى پیامبرصلى الله علیه وآله به هدایت تمامى انسان‏ها، حتّى دنیاپرستانِ رویگردان از یاد خدا:

فَاَعرِض عَن مَن تَوَلّى‏ عَن ذِکرِنا ولَم یُرِد اِلَّا الحَیوةَ الدُّنیا * ذلِکَ مَبلَغُهُم مِنَ العِلمِ اِنَّ رَبَّکَ هُوَ اَعلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبیلِهِ وهُوَ اَعلَمُ بِمَنِ اهتَدى‏. نجم (53) 29 - 30

445. تنها افراد داراى روحیّه‏ى تسلیم، بهره‏مند از هدایت پیامبرصلى الله علیه وآله:

وما اَنتَ بِهدِى العُمىِ عَن ضَللَتِهِم اِن تُسمِعُ اِلّا مَن یُؤمِنُ بِایتِنا فَهُم مُسلِمون. نمل (27) 81

وما اَنتَ بِهدِ العُمىِ عَن ضَللَتِهِم اِن تُسمِعُ اِلّا مَن یُؤمِنُ بِایتِنا فَهُم مُسلِمون. روم (30) 53

446. پیامبرصلى الله علیه وآله، فقط هدایت کننده‏ى پاکدلان، با توفیق و یارى خداوند:

ومَن یُرِدِ اللَّهُ فِتنَتَهُ فَلَن تَملِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شیًا اُولکَ الَّذینَ لَم یُرِدِ اللَّهُ اَن یُطَهِّرَ قُلوبَهُم ... . مائده (5) 41

447. خداوند، هدایتگر انسان‏ها به راه‏هاى سلامت، امنیّت و صلح، به واسطه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله و قرآن:

یَهدى بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضونَهُ سُبُلَ السَّلمِ ویُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُمتِ اِلَى النُّورِ بِاِذنِهِ ویَهدیهِم اِلى‏ صِرطٍ مُستَقیم. مائده (5) 16

448. تشبیه هدایتگرى محمّدصلى الله علیه وآله به نور:

یاَهلَ الکِتبِ قَد جاءَکُم رَسولُنا یُبَیِّنُ لَکُم کَثیرًا مِمّا کُنتُم تُخفونَ مِنَ الکِتبِ ویَعفوا عَن کَثیرٍ قَد جاءَکُم مِنَ اللَّهِ نورٌ وکِتبٌ مُبین * یَهدى بِهِ اللَّهُ ... . مائده (5) 15 و 16

449. تلاوت قرآن، رسالت و وظیفه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله براى هدایت خلق:

اِنَّما اُمِرتُ ... * واَن اَتلُوا القُرءانَ فَمَنِ اهتَدى‏ فَاِنَّما یَهتَدى لِنَفسِهِ ... . نمل (27) 91 و 92

پی نوشت ها:

1) در روایتى از امام صادق علیه السلام « عفو » به وسط تفسیر شده است . ( تفسیر نورالثقلین ، ج 2 ، ص 111 ، ح 407)

2) امام باقرعلیه السلام درباره‏ى آیه‏ى مزبور فرموده‏اند: رسول خداصلى الله علیه وآله برترین راسخان است. (تفسیر عیّاشى، ج 1، ص 164، ح 6)

3) از معانى «خلق عظیم» تخلّق پیامبرصلى الله علیه وآله بر طبع کریم است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 500)

4) آیه، درصدد بیان ضرورت ایمان به پیامبرصلى الله علیه وآله است. بر اساس مفهوم این آیه، چون پیامبرصلى الله علیه وآله بصیر و تابع وحى است باید به او ایمان آورد.

5) از امام صادق‏علیه السلام نقل شده است: «و ثیابک فطهّر» یعنى جامه‏ى خود را کوتاه کن تا به زمین کشیده نشود و آلوده نگردد. (تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 453، ح 7)

6) از آنجا که خداوند، درصدد تمجید و ستایش پیامبرصلى الله علیه وآله است نمى‏شود توصیه‏ى آن حضرت به تقوا، جداى از تقواى درونى خودش باشد.

7) منظور از «الیقین» در آیه، مرگ یا یقین به خیر و شرّ است. (مجمع‏البیان، ج 5 - 6 ، ص 534) برداشت بر اساس معناى لغوى است.

8) جمله‏ى «فتاب علیکم» توفیق توبه است. (المیزان، ج 20، ص 75)

9) مقصود، توفیق پیامبرصلى الله علیه وآله است. (روح‏المعانى، ج 16، جزء 30، ص 188 و 192)

10) حذف مفعول از فعل‏هاى «نقراُ» و «لاتنسى‏» ممکن است براى افاده‏ى عموم باشد؛ یعنى تو را بر قرائت، توانا مى‏سازیم و تو خوانده‏هاى خویش را از یاد نخواهى برد.

11) برخى مقصود از حکمت را سنّت [پیامبرصلى الله علیه وآله ]دانسته‏اند. (مجمع‏البیان، ج 1 - 2، ص 395؛ الدّرّالمنثور، ج 1، ص 335)

12) مقصود از «النّاس» پیامبرصلى الله علیه وآله و مؤمنان‏اند. وقتى خداوند به اسلاف پیامبرصلى الله علیه وآله [ آل ابراهیم‏] کتاب و حکمت عطا کرده باشد، اعطاى حکمت به پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله امر جدیدى نیست [و تعجّبى ندارد]. (الکشّاف، ج 1، ص 522)

13) مقصود از «الحکمة» طبق یک احتمال، چنان‏که برخى مفسّران گفته‏اند، سنّت پیامبرصلى الله علیه وآله است. (مجمع‏البیان، ج 7 - 8 ، ص 560؛ روح‏المعانى، ج 12، جزء 22، ص 30)

14) مقصود این است که با نزول کتاب و حکمت بر تو از سوى خداوند، دشمنان نخواهند توانست تو را گمراه کنند. (مجمع‏البیان، ج 3 - 4، ص 168)

15) با توجّه به این‏که خداوند از اخلاق پیامبرصلى الله علیه وآله به خُلق عظیم یاد کرده است.(مجمع‏البیان، ج‏9 - 10، ص 500)

16) مراد از «تردن الحیاة الدّنیا و زینتها» سعه و آسایش در زندگى و برخوردارى از امکانات مالى بیشتر است و مقصود از «...تردن اللّه و رسوله...» صبر بر سختى زندگى و کمبودهاى آن است [بنابراین مى‏توان از آیه، زندگى ساده و زاهدانه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله را فهمید]. (مجمع‏البیان، ج 7 - 8 ، ص 555)

17) معناى آیه [با توجّه به سیاق‏] این است که اگر شما اهل اسوه‏پذیرى باشید، بجا است که در یارى‏رسانى و صبر در میدان نبرد به پیامبرصلى الله علیه وآله اقتدا کنید؛ همان‏گونه که او در روز اُحُد به رغم شکسته شدن دندان‏هاى جلوى او و زخمى شدن ابروهایش و کشته شدن عمویش مقاومت کرد. (مجمع‏البیان، ج 7 - 8 ، ص 548)

18) از امام باقرعلیه السلام درباره‏ى «جاهد الکفّار و المنافقین» روایت شده که مقصود، الزام آنان به انجام دادن فرایض است. (تفسیر قمّى، ج 1، ص 301؛ تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 242، ح 240)

19) ذکردر آیه‏ى یاد شده به معناى شرف است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 75؛ روح‏المعانى، ج 14، جزء 25، ص 130)

20) مقصود از «رسول کریم»، پیامبرصلى الله علیه وآله است. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 14، جزء 29، ص 141)

21) طبق قول عدّه‏اى از مفسّران، آیه‏ى یاد شده درباره‏ى گروهى که از اسلام برگشتند و... نازل شده است. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 3، جزء 3، ص 303)

22) مقصود از «أفمن کان على‏ بیّنة من ربّه» پیامبرصلى الله علیه وآله است.

23) مقصود از «الکتاب»، تورات است. (الکشّاف، ج 1، ص 348)

24) واژه‏ى «صاحبکم» گویاى مردود بودن اتّهام جنون است، زیرا مصاحبت روزمرّه‏ى کسانى که به پیامبرصلى الله علیه وآله تهمت جنون مى‏زدند با آن حضرت، مایه‏ى شناخت وضعیّت فکرى آن حضرت بوده و دست‏آویزى براى نسبت جنون باقى نمى‏گذارد.

25) از ابن‏عبّاس نقل شده است که مراد از «القریة» ایله است. (مجمع‏البیان، ج 3 - 4، ص 756)

26) طبق روایتى از امام باقرعلیه السلام، رسول خداصلى الله علیه وآله برترین راسخان در علم بوده است. (ر.ک: مجمع‏البیان، ج 1 - 2، ص 701)

27) از حضرت على‏علیه السلام روایت شده است که فرمود: رسول خداصلى الله علیه وآله بر منبر بود که لحظه‏اى خواب چشم او را ربود، پس در خواب دید مردانى را که چون بوزینگان بر منبر آن حضرت مى‏جهند و مردم را به روش گذشتگان (دوران جاهلیّت) باز مى‏گردانند؛ پس پیامبرصلى الله علیه وآله در حالى که نشسته بود، به خود آمد و آثار حزن در چهره‏اش نمایان شد؛ پس جبرئیل این آیه را براى حضرت آورد «و ما جعلنا الرؤیا...» و «شجره‏ى ملعونه» یعنى بنى‏امیّه. (بحارالانوار، ج 55، ص 350)

28) اگر منظور از «شاهداً» شهادت بر اعمال همه‏ى امّت در صحنه‏ى قیامت باشد، مطلب بالا استفاده مى‏شود؛ زیرا شهادت بدون آگاهى و نظارت فاقد اعتبار است.

29) اخلاق خوش محمّدصلى الله علیه وآله، یکى از دلایل نبوّت وى است؛ زیرا حضرت در اخلاق به قدرى کامل شده بود که در عصر او و اعصار نزدیک آن، کسى نبود که در کمال و فضایل نزدیک به آن حضرت باشد. از همین رو، خداوند او را با آیه‏ى مزبور توصیف کرد. (اخلاق النّبى فى القرآن والسّنه، الحدّاد، ج 1، ص 72)

30) بنا بر این که «یقین» در آیه به معناى مرگ باشد، زیرا انسان با مرگ، عیناً جهان دیگر را مشاهده خواهد کرد. (المیزان، ج 12، ص 196)

31) مخاطب «فلاتکوننّ من الممترین» پیامبرصلى الله علیه وآله است و این‏گونه خطابات در کلام عرب رایج است، ولى آیه درصدد ردّ هرگونه ریب و شکى از پیامبرصلى الله علیه وآله است. (المیزان، ج 10، ص 122 - 123)

32) تبتّل» از ریشه‏ى «بَتَل» به معناى انقطاع کامل از غیر خدا و اخلاص در عبادت است. (مفردات، ص 107، «بتل»؛ مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص‏571)

33) براساس روایتى از امام صادق‏علیه السلام، «أقوم قیلاً» تهجّد همراه با اخلاص است. (مجمع‏البیان، ج‏9 - 10، ص‏570)

34) تبتّل» به معناى انقطاع الى اللّه در عبادت و نیّت است. (مفردات، ص 107، «بتل»)

35) آیه، مربوط به «عبداللّه بن اُبىّ» منافق و اصحاب وى است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 442)

36) مقصود از «حین تقوم»، بنابر یک احتمال، هنگام برخاستن پیامبرصلى الله علیه وآله براى تلاش است. (المیزان، ج 19، ص 24)

37) حنیف» مسلمانى است که از دیگر ادیان به سوى حق گرایش پیدا مى‏کند. (لسان‏العرب، ج 3، ص 362، «حنف»)

38) گفته شده: آیه‏ى مزبور، پیامبرصلى الله علیه وآله را به تضرّع به درگاه الهى دعوت کرده است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص‏773)

39) اضافه‏ى «عبد» به ضمیر اسم جلاله، از نوع اضافه‏ى تشریفى است و دلالت بر تقرّب و عظمت رسول خداصلى الله علیه وآله مى‏کند. (روح‏المعانى، ج 1، جزء ؟، ص 309)

40) التفات از خطاب به غیبت، با گفتن «واستغفر لهم الرّسول» بیانگر شأن و عظمت پیامبرصلى الله علیه وآله است. (الکشّاف، ج 1، ص 528)

41) حسبى اللّه» بر معناى توکّل دلالت دارد. (المیزان، ج 9، ص 412)

42) بنا بر روایتى از امام باقرعلیه السلام این آیه درباره‏ى قومى از یهود است. (مجمع‏البیان‏ج 1 - 2، ص 286)

43) بنا بر یک احتمال، «رسول کریم» پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 525)

44) این آیه‏ى شریفه درباره‏ى تغییر قبله از بیت‏المقدّس به سوى کعبه است. (مجمع‏البیان، ج 1 - 2، ص 412)

45) مراد از «من عنده علم الکتاب» علماى اهل‏کتاب‏اند. (الکشّاف، ج 2، ص 536)

46) بنا بر قولى، آیه‏ى شریفه درباره‏ى یهود بنى‏قریظه است. (مجمع‏البیان، ج 1 - 2 ، ص 286)

47) آیه‏ى شریفه مى‏تواند پاسخى باشد به درخواست بهانه‏جویانه‏ى مشرکان از پیامبرصلى الله علیه وآله مبنى بر آوردن معجزه‏اى براى اثبات حقّانیّت خویش؛ یعنى اگر آنان تعقّل کنند خواهند فهمید که قرآن معجزه‏ى پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله است. گفتنى است تأکید بر این حقیقت با «لام» قسم و حرف تحقیق «لقد» مؤیّد همین برداشت است.

48) در آیه‏ى 113، مشرکان با تعبیر «الّذین لایعلمون» در قبال یهود و نصارا مطرح شده‏اند و در آیه‏ى مورد بحث، مشرکان با همان تعبیر در برابر «الّذین من قبلهم» قرار گرفته‏اند. از این مقایسه معلوم مى‏شود مقصود از «الّذین من قبلهم» یهود و نصارا است.

49) منظور از امانت، تنها امانت‏هاى مالى نیست، بلکه شامل امانت‏هاى معنوى، از قبیل علوم و معارف حقّه، که باید به اهلش برسد نیز مى‏شود. یهود، وقتى امانت‏هاى الهى به دست‏شان سپرده شد خیانت کردند و با علم به این که دین خدا، توحید است و همانى است که پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله به آن دعوت مى‏کند و پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله‏همان است که تورات و انجیل بشارت او را داده، با این حال، او را کتمان کردند. (المیزان، ج 4، ص 378)

50) بنا بر احتمالى، «محمّد» مبتدا، «رسول اللّه» تابع، بدل یا عطف بیان آن و «والّذین معه» عطف بر «محمّد» و «أشدّاء...» خبر آن است. (روح‏المعانى، ج 14، جزء 26، ص 186؛ المیزان، ج 18، ص 299) بنابراین، اوصاف ذکر شده مربوط به پیامبرصلى الله علیه وآله و اصحاب او است.

51) ذکر رکوع و سجود از میان همه‏ى عبادات، گویاى برترى این دو حالت نسبت به سایر حالت‏ها است.

52) بنا بر قولى «محمّد» مبتدا «رسول‏اللّه» تابع آن «والّذین معه» عطف بر «محمّد» و «اشدّاء على الکفّار» تا آخر خبر آن است. (روح‏المعانى، ج 14، جزء 26، ص 186)

53) بنا بر احتمالى، اوصاف ذکر شده براى پیامبرصلى الله علیه وآله و صحابه در هر دو کتاب تورات و انجیل آمده است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 192)

54) از تقدیم «و من اللّیل...» استفاده مى‏شود که سجده در شب، اهمّیّت بیشترى دارد.

55) طبق روایتى از امام صادق‏علیه السلام، مقصود از «ادبار السّجود» نماز وتر در آخر شب است (تفسیر شبّر، ص 452) که بیان مى‏کند پیامبرصلى الله علیه وآله بخشى از شب را به سجده سپرى مى‏کرد.

56) خداوند متعال، پیامبرصلى الله علیه وآله را به شکر در برابر نعمت بزرگ [کوثر] امر فرمود. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 837)

57) فإذا فرغت فانصب»، یعنى هرگاه از عبادتى مانند تبلیغ وحى فارغ شدى به عبادت دیگر بپرداز ؛ جهت شکر نعمت‏هایى که بر تو شمرده‏ایم. (روح‏المعانى، ج 16، جزء 16، ص 307)

58) تاریخِ پیامبرانى چون عیسى، ابراهیم، موسى، اسماعیل و ادریس‏علیهم السلام قبل از آیه‏ى مزبور ذکر شده است.

59) شاهد»، چه به معناى شاهد اعمال و چه به معناى حجّت، ملاک و معیار و الگو بودن پیامبرصلى الله علیه وآله را مى‏رساند. (مجمع‏البیان، ج 1 - 2، ص 416)

60) با توجّه به سیاق آیات، که مربوط به غزوه‏ى احزاب است، معلوم مى‏شود اسوه بودن پیامبرصلى الله علیه وآله در جهاد است. (مجمع‏البیان، ج 7 - 8 ، ص 548)

61) با توجّه به شأن نزولى است که درباره آیه آمده است. (مجمع‏البیان، ج 7 - 8 ، ص 574)

62) در شأن نزول آیه آورده‏اند: در غزوه‏ى بدر، قطیفه‏ى سرخى از غنایم گم شد. برخى گفتند: پیامبرصلى الله علیه وآله برداشته است، آیه‏ى مزبور نازل شد. (مجمع‏البیان، ج 1 - 2، ص 872)

63) مقصود از «و ما هو على الغیب بضنین» نفى اتّهام از پیامبرصلى الله علیه وآله نسبت به هرگونه خیانتى است. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 678)

64) خُلق» ملکه‏اى نفسانى است که افعال به آسانى بر اساس آن صادر مى‏شود. (المیزان، ج 19، ص 369)، یا به تعبیر بعضى، «خُلق» جایى گفته مى‏شود که انجام دادن کارى به صورت عادت درآمده باشد. (التّبیان، ج 10، ص 75)

65) آیه دلالت دارد که پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله براى همه‏ى جهانیان مبعوث شده و نبوّت به ایشان پایان یافته است. (مجمع‏البیان، ج 3 - 4، ص 514)

66) عموم «و أوحِىَ...» دلالت دارد بر شمول رسالت آن حضرت به وسیله‏ى قرآن نسبت به تمامى کسانى که پیام آن حضرت را چه در دوران آن حضرت و چه پس از آن تا قیامت بشنوند. (المیزان، ج 7، ص 39)

67) مقصود از «دین اللّه» اسلام است. (روح‏المعانى، ج 3، جزء 3، ص 345؛ تفسیر التحریروالتنویر، ج 3، جزء 3، ص 301) در آیه‏ى بعد مى‏فرماید: «هر کس غیر اسلام را انتخاب کند، از او پذیرفته نیست»، که لازمه‏ى آن دوام اسلام و خاتمیّت‏نبوّت حضرت محمّدصلى الله علیه وآله است.

68) لازمه‏ى غلبه‏ى اسلام بر همه‏ى ادیان این است که پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله آخرین پیامبر و دین اسلام آخرین دین باشد.

69) آیه‏ى مزبور اِشعار دارد که ادیان دیگر، غیر اسلام، به مرتبه‏اى از کمال و صلاحیّت براى عموم (انسان‏ها) و دوام نرسیده بودند و از طرفى، ادیان غیر اسلام دستخوش تحریف گردیده‏اند؛ همچنین آیه گویاى این مطلب است که اسلام از تحریف و تغییر منزّه است (تفسیر التحریروالتنویر، ج 3، جزء 3، ص 197) و لازمه‏ى این مطلب، خاتمیّت نبوّت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله مى‏باشد.

70) مقصود از «کلمت ربّک» در آیه‏ى یاد شده، قرآن مى‏باشد (مجمع‏البیان، ج 3 - 4 ، ص 547) و مقتضاى تمام بودن آن این است که وحى و نبوّت به پایان رسیده است.

71) بنا بر یک احتمال، مقصود از «کافّة للنّاس» عموم مردم، اعمّ از عرب، عجم و سایر امّت‏هاست (مجمع‏البیان، ج 7 - 8 ، ص 611) و لازمه‏ى مفاد آیه، خاتمیّت رسالت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله مى‏باشد.

72) بنا بر احتمالى، مقصود از «ولا من خلفه ...» این است که پس از آن، کتاب دیگرى که ناسخ آن باشد، نمى‏آید ... و تا روز قیامت حجّت بر مکلّفان است (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 23)؛ بنابراین، مى‏توان از آیه استفاده کرد که نبوّت به پایان رسیده و پس از پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله پیامبر دیگرى نخواهد آمد.

73) مقصود از «العالمین» تمامى امّت‏هاست. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 18، جزء 9، ص 317) از مفهوم آیه استفاده مى‏شود که پس از پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، پیامبر دیگرى نخواهد آمد و آن حضرت «خاتم النّبیّین» است.

74) آیه‏ى مزبور (ولو شئنا ...) خطاب به پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏فرماید: اگر مى‏خواستیم زحمت انذار کردن همه‏ى آبادى‏ها را از دوش تو برمى‏داشتیم و براى هر قریه‏اى پیامبرى مى‏فرستادیم، ولى فقط تو را انذارکننده‏ى همه‏ى قریه‏ها قرار دادیم و بدین وسیله، تو را ارجمند نموده و بر همه‏ى انبیا برترى بخشیدیم. در مقابل، تو هم وظیفه دارى که در برابر سختى‏هاى این رسالت بزرگ صبر پیشه کنى. گفتنى است مرجع ضمیر «به» مدلول «ولو شئنا...» است که به منذر بودن حضرت نسبت به تمامى قریه‏ها اشاره دارد (الکشّاف، ج 3، ص 286) و به قول یکى از مفسّران (طیبى)، مدار سوره‏ى فرقان بر این است که حضرت رسول‏صلى الله علیه وآله براى تمامى انسان‏ها مبعوث شده و از همین رو است که آغاز سوره با آیه‏اى آغاز گردیده که مفید عمومیّت رسالت آن حضرت مى‏باشد. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 9، جزء 19، ص 52)

75) مقصود از «اشراط السّاعة» نشانه‏هاى قیامت است و از جمله نشانه‏هاى قیامت، بعثت پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله مى‏باشد و در روایتى که از آن حضرت نقل شده، آمده است: «بعثت انا و السّاعة کهاتین و اشار بالسبابة و الوسطى‏» مقصود حضرت نزدیک بودن و فاصله‏ى اندک بین مبعث او و قیامت است. (روح‏المعانى، ج 14، جزء 26، ص 80)

76) برخى مفسّران گفته‏اند: «و آخرین منهم...» شامل صحابه و کسانى است که پس از آنها تا قیامت به دنیا مى‏آیند. (التّبیان، ج 10، ص 4) در این صورت، «و آخرین» بر «امّیّین» عطف خواهد بود و پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله، هم پیامبر انسان‏هاى دوران معاصر خود و هم پیامبر انسان‏هاى پس از خود تا روز قیامت است و در نتیجه، آن حضرت خاتم انبیا است.

77) در معناى «لقد جاءکم» آمده است: «لقد جاءکم أیّها النّاس...». (المیزان، ج 9، ص 411)

78) مراد از «رحمته» پیامبرصلى الله علیه وآله و... است. (الکشّاف، ج 1، ص 542)

79) از اوصاف ذکر شده در آیه براى پیامبرصلى الله علیه وآله ، تأکید براى گرایش مردم و اجابت آنان در برابر دعوت آن حضرت فهمیده مى‏شود. (المیزان، ج 9، ص 412)

80) آیه در مقام امتنان است.

81) لام در «لک» یا براى تعلیل است یا براى انتفاع. در صورت اوّل، مفاد آیه این است که آیا براى خودت به تو شرح صدر ندادیم، و این تعبیر دلالت دارد که شخصیّت حضرت، علّتى کافى براى عطاى شرح صدر بود. در صورت دوم، نشانه‏ى ارجمندى آن حضرت است که خداوند در جهت منافع پیامبرصلى الله علیه وآله نعمت شرح صدر را در اختیارش نهاد.

82) بنا بر احتمالى «من» در «من الرّسل» براى تبعیض است، بنابراین «اولواالعزم» برخى از پیامبران خواهند بود. (روح‏المعانى، ج 14، جزء 26، ص 53)

83) برخى مفسّران گفته‏اند: «من» در «من الرّسل» براى بیان است، بنابراین همه‏ى پیامبران صاحب عزم و اراده‏ى قوى بوده‏اند. (روح‏المعانى، ج 14، جزء 26، ص 53)

84) ولاتستعجل لهم»، یعنى در درخواست عذاب براى آنان [کافران ]شتاب نکن. (المیزان، ج 18، ص 218)

85) آیه درباره‏ى منافقان است. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 9، جزء 18، ص 272)

86) از این‏که خداوند در فلسفه‏ى واگذارى اختیار تصمیم‏گیرى در همخوابگى با همسران و یا ردّ و قبول زنانى که خود را به آن حضرت هبه مى‏کنند به پیامبرصلى الله علیه وآله گفته است، چنین حقّى به سبب جلب رضایت همسران است، حکایت مى‏کند که آنان پیامبرصلى الله علیه وآله را در تصمیم و موضعگیرى‏اش در قبال آنان، عادل مى‏دانسته‏اند.

87) جمله‏ى «إنّ ربّک...» به منزله‏ى تعلیل براى «فاصفح» است، یعنى اى پیامبر، گذشت کن، زیرا پروردگار تو مى‏داند که چه کارى به مصلحت و در جهت تربیت و رشد تو است.

88) آیه به این معنا اشاره دارد که چون پیامبرصلى الله علیه وآله از رویگردانى مردم محزون بود [تلاش داشت تا آنان را به سوى ایمان رهنمون سازد] خداوند به پیامبرصلى الله علیه وآله خطاب کرد: ما تو را نفرستادیم تا مردم را از گناهان‏شان حفظ کنى و مواظب آنان باشى. (التّفسیر الکبیر، ج 4، ص 150)

89) در روایتى که عامه از امام صادق‏علیه السلام نقل کرده‏اند: «النّجم» به رسول‏اکرم‏صلى الله علیه وآله تفسیر شده است که در شب معراج از آسمان هفتم فرود آمد. (مجمع‏البیان، ج 9 - 10، ص 261)

90) بیان فریبندگى زمین و بستر امتحان بودن آن پس از بیان رسالت پیامبرصلى الله علیه وآله در محدوده‏ى انذار و تبشیر ، مى‏تواند گویاى این مطلب باشد که وظیفه‏ى پیامبرصلى الله علیه وآله و رهبران دینى هدایت است و انتخاب با خود مردم مى‏باشد.

91) بنا بر قولى، مرجع ضمیر «به» پیامبرصلى الله علیه وآله است. (مجمع‏البیان، ج 3 - 4، ص 270)

92) مرجع ضمیر «به» پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله است. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 4، جزء 6 ، ص 151)

منبع: منبع: فصلنامه تخصصی اخلاق - شماره 5و6 - پاییز و زمستان 1385