قرآن و هنر

زیبایى شناسى قرآن در نگاه ( فراء )

با نزول کتاب آسمانى قرآن نه تنها تحولات شگرفى در افکار متحجرانه انسان دوره جاهلیت به وجود آمد; بلکه در عرصه علوم گوناگون, دریچه هایى به سوى استعدادهاى پرتکاپو جهت افزودن گستره آگاهى ها گشوده شد.

از جمله دانشها که به برکت ادبیات قرآنى به صورت مدوّن و علمى شکل گرفت, علم بلاغت است.

قرآن بیشترین تأثیر ادبى و بلاغى را بر زبان عرب گذاشت و سپس بر زبانهایى که بیشترین ارتباط و خویشاوندى را با آن داشته اند که زبان فارسى از آن جمله است.

تحریر اولین کتابهاى علم بدیع و معانى و بیان در زبان فارسى از قرن پنجم آغاز شد; چنانچه ترجمان البلاغه, نوشته رادویانى (قرن پنجم), حقایق السحر فى دقائق الشعر, تألیف رشید الدین وطواط(قرن ششم) و المعجم فى معاییر اشعار العجم, اثر شمس قیس رازى (قرن هفتم) از امهات کتب بلاغى فارسى هستند.1

ولى در زبان عربى از قرن دوم نوشتن چنین کتابهایى میان مسلمانان آغاز گردید. کتاب (معانى القرآن) از فرّاء, جزء کتب بلاغى محض نیست; بلکه بیشتر به مسائل لغوى و نحوى قرآن مى پردازد; ولى گاه نیز به نکات بلاغى اشـاره اى کرده است. البته بیـان مسـائل مربوط به زیباشنـاختى قرآن در قیـاس با مسـائل

نحوى بسیار کم است; زیراً اولاً در قرن دوم بسیارى از اصطلاحات مربوط به بدیع و معانى و بیان هنوز وضع نشده بود و ثانیاً کتاب یادشده, بیشتر تفسیر گونه اى است که در ضمن, نویسنده به بیان بعضى از نکات معانى و بیان مبادرت ورزیده است.

(معانى القرآن) از مهم ترین کتابهایى است که ابوزکریا یحیى بن زیاد فرّاء در زمینه نحو و لغت به رشته تحریر درآورده است. فرّاء منسوب به دیلم از سرزمینهاى فارس مى باشد. همچنین گفته مى شود که در جنگ با امام حسین(ع) پدرش دست خود را از دست داد و از آنجا به (الأقطع) ملقب شد. ولى ابن خلکان مى گوید که فرّاء 63 سال زندگى کرد و ولادتش در 144 هـ بوده; در حالى که واقعه کربلا در سال 61 هجرى بوده است; که از نظر زمانى با یکدیگر تطابق ندارند.