"انّا انزلناه فی لیله القدر..." ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود برای تقدیر هر کاری نازل می‌شوند. آن شب انباشته از سلامت، برکت و رحمت تا طلوع صبح است. (سوره قدر)
قدر به معنای اندازه‌گیری، تقدیر و برنامه‌ریزی و تنظیم امور آمده براساس روایات فراوانی که وارد شده، در شب قدر امور و سرنوشت افراد برای سال آینده رقم می‌خورد. شب زنده‌داری و عبادت در این شب موجب آمرزش گناهان خواهد بود. درسوره بقره می‌خوانیم که قرآن در ماه رمضان نازل شده "شَهْرُ رَمَضَان‌َ الَّذِی‌َّ أُنزِل‌َ فِیه‌ِ الْقُرْءَان‌ُ..."(185،بقره) در سوره قدر آمده که قرآن در شب قدر نازل شده "إِنَّـآ أَنزَلْنَـَه‌ُ فِی لَیْلَه‌ِ الْقَدْرِ".(قدر،1)؛ بنابراین شب قدر در ماه مبارک رمضان واقع شده و در آیه دیگری از سوره قدر خداوند این شب را بهتر از هزار ماه می‌داند "لَیْلَه‌ُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّن‌ْ أَلْف‌ِ شَهْرٍ." (قدر، 2) و منظور از برتری این شب از هزار ماه، این است که اِحیا و بیدار ماندن و به عبادت پرداختن در این شب، از عبادت هزار شب بهتر است. در سوره دخان خداوند این شب را مبارک خوانده و فرمود: "انّا انزلناه فی لیله مبارکه" (دخان، 2) منظور از مبارک بودن این شب است که ظرفیت و گنجایش خیر کثیری داشته، چون برکت به معنای خیر کثیر است و قرآن خیر کثیری بود که در آن شب نازل شده و رحمت و اسعه‌ای بود که دامنش همه خلق را گرفت در ادامه می‌فرماید: "فیها یفرق کل امر حکیم" (4، دخان) که مقصود این است در این شب، امور و احکام و معارفی که به صورت کلی و اجمالی بر پیامبر(ص) نازل شده بود، جزئیات آن به صورت تفصیلی بیان می‌شود؛ البته تفاسیر دیگری در مورد این آیه وجود دارد؛ لکن این معنی صحیح‌تر به نظر می‌رسد.(ر.ک: تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 20، ذیل آیات سوره قدر، ص‌ـ 333، نشر اسماعیلیان؛ المیزان، همان، ج 18، ص 130 ـ 133.) همه روزها و شبها مخلوق خداست، و هیچ "زمانی" به خودی خود، بر "زمان" دیگر برتری ندارد؛ ولی برخی از روزها یا شبها به خاطر حوادثی که در آنها رخ داده، برتری و قداست خاصی پیدا کرده‌اند که قرآن آنها را "أیّام اللّه" (ابراهیم، 5) (روزهای ظهور رحمت و قدرت الهی) خوانده است؛ مانند: روز نجات ابراهیم‌از آتش و... . (اقتباس از المیزان، علامه طباطبایی، ج 12، ص 18، نشر اسماعیلیان)
شب قدر هم یکی از آن زمانهاست که چون در آن، قرآن بر قلب مبارک پیامبر نازل شده و شب فرود آمدن فرشتگان و روح است، قدر و منزلت خاصی پیدا کرده؛ به گونه‌ای که عمل صالح و عبادت و بندگی خدا در آن شب، از هزار ماه بهتر است. قرآن کریم می‌فرماید: "لیله القدر خیر من الف شهر # تنزّل الملـَئکه و الرّوح فیها بإذن ربهم من کل‌ّ أمر" (قدر، 3 و 4)
برخی از حکمتها و فلسفه‌های وجودی شب قدر عبارتند از:
1. شب قدر، نعمت و موهبت الهی بر امت پیامبراکرم‌است.(تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 27، ص 190، دارالکتب الاسلامیه.)
2. شب قدر برای آن است که انسان، لااقل یک یا چند شب خود را در سال به عبادت پروردگار عالم اختصاص دهد.
3. شب قدر به این جهت "قدر" نامیده شده که مقدرات یک سال انسانها (حیات، مرگ، رزق، ...) براساس لیاقتها و زمینه‌هایی که خود آنها به وجود آورده‌اند، تعیین می‌شود؛ بنابراین، وجود چنین شبی باعث می‌شود تا انسان با تفکر و تدبّر به خود آید، و اعمال یکساله خود را ارزیابی کند، و با به وجود آوردن زمینه‌های مناسب، بهترین سرنوشت را برای خود رقم زند.
4. در شب قدر، تفسیر امور سالیانه به ولی‌ّ امر (امام هر عصر) نازل می‌شود و درباره خویش و مردم به دستورهای ویژه‌ای مأمور می‌گردد. (اصول کافی، کتاب الحجه، باب 97، حدیث 3)
چرا شب قدر مخفی است؟
یکی از حکمتها و فلسفه‌های مخفی بودن شب قدر در بین شبهای سال، یا در میان شبهای ماه مبارک رمضان، این است که مردم به همه این شبها اهمیت دهند؛ همانگونه که خداوند متعال، رضای خود را در میان انواع عبادتها و کارهای خیر پنهان کرده تا مردم به همه آنها روی آورند، و غضبش را در میان گناهان پنهان کرده تا از همه آنها پرهیز کنند و دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا به همه احترام بگذارند و... .(ر.ک: تفسیر نمونه، آیه‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 27، ص 187 ـ 190، دارالکتب الاسلامیه.)